თენგიზ დალალიშვილი
ჩვენი ქვეყნის პოლიტიკურ ცხოვრებაში მართლმადიდებელი ეკლესიის აქტიური ჩარევა ახალი ამბავი არ გახლავთ. ცხადია, ეს ვითარება დემოკრატიული სახელმწიფოს შენების პროცესში სახარბიელო პერსპექტივებს არ გვპირდება. რა წარმატებებს შეიძლება მივაღწიოთ დემოკრატიისა და ადამიანის უფლებების თვალსაზრისით, ძალაუფლების მოყვარე სასულიერო პირებისა და მათი შემყურე პოლიტიკური მოღვაწეების ხელში? მოძღვარ-სულიერ შვილთა ასეთი ინსტიტუტი საკმაოდ სახიფათო პროცესს აძლევს ბიძგს. გავიხსენოთ კათოლიკოს-პატრიარქ ამბროსის (ხელაიას) სიტყვები: ,,რელიგიური და სახელმწიფოებრივი თვალსაზრისების აღრევა... არის ბოროტება და საბედისწერო უგუნურება...” ასეთი აღრევა, რაც თანამედროვე საქართველოს რეალობაა, საზოგადოების ცნობიერებაში ერისა და სახელმწიფოს (საბოლოო ჯამში, პოლიტიკის) საკრალიზაციას უწყობს ხელს, საკრალიზაციას იმისა, რაც არ შეიძლება საკრალური იყოს. არ შეიძლება, მაგალითად, სახელმწიფო, ერი, ეთნოსი, ენა და მისი დიალექტები, სხვადასხვა პოლიტიკური ინსტიტუტები და სტრუქტურები იყოს საკრალური. ასეთმა აღრევამ ევროპაში XX ს-ის დასაწყისში ტოტალიტარული რეჟიმები აღზევებას მისცა ბიძგი, რასაც შედეგად მილიონობით ადამიანის სიცოცხლის განადგურება მოჰყვა. პოლიტიკური საკრალიზაციის ინსპირატორები ნაცისტური, ფაშისტური და კომუნისტური პარტიები იყვნენ. მათ XX საუკუნის 30-იანი წლების ბოლოს ავსტრიელმა პოლიტოლოგმა ერიკ ფოგელინმა, რელიგიასთან სტრუქტურული მსგავსების გამო, პოლიტიკური რელიგიები უწოდა, ვინაიდან ამ პარტიების პოლიტიკური პროგრამები სამყაროს რადიკალურ ცვლილებებს უფრო ითვალისწინებდა, ვიდრე პოლიტიკურ რეფორმებს. ნაციონალ-სოციალისტების პოლიტიკური რწმენა-წარმოდგენები, მაგალითად, ისეთივე შინაარსისა იყო, როგორიც იოანეს გამოცხადებაა. თუ აპოკალიფსში მესიის მოსვლა უფლის მტრების განადგურებას მოასწავებს, ნაცისტები სამყაროს ებრაელებისა და კაპიტალისტებისაგან განწმენდას ქადაგებდნენ. ნაციონალ_სოციალისტური და კომუნისტური პარტიები წარმოადგენდნენ უფრო მეტს, ვიდრე ჩვეულებრივ პარტიას. ისინი ხალხს დედამიწაზე სამოთხესა და ხსნას ჰპირდებოდნენ აპოკალიფსური პერსპექტივებით.
დღესდღეობით კომუნიზმი, ნაციონალ-სოციალიზმი და ფაშიზმი ევროპაში დემოკრატიული სისტემისათვის არსებით საფრთხეს აღარ წარმოადგენს. განსხვავებული ვითარებაა პოსტსაბჭოთა სივრცეში, სადაც, მართალია, კომუნიზმის წითელი აჩრდილი აღარ დაძრწის, მაგრამ სიცარიელე, რომელიც მისი დაძლევის შემდეგ დარჩა, რელიგიამ შეავსო. საქართველო ამის აშკარა მაგალითია. ჩვენს ქვეყანაში პოლიტიკური რელიგიის კონცეპტი მართლმადიდებელი ეკლესიის მიმართ შეიძლება იქნას გამოყენებული. საქართველოს სამოციქულო ეკლესია არ წარმოადგენს მხოლოდ რელიგიურ ინსტიტუტს. იგი პოლიტიკური ინსტიტუტისათვის დამახასიათებელ თვისებებსაც ითავსებს: ეკლესია საზოგადოებაზე პოლიტიკური ზეგავლენის სერიოზულ ბერკეტებს ფლობს და პოლიტიკურ გადაწყვეტილებებში მონაწილეობის პრეტენზიები გააჩნია. საქართველოში ,,მეხუთე მოდერნიზაციის” (დემოკრატიის) წარმატება კი დიდადაა დამოკიდებული იმაზე, იტყვის თუ არა ეკლესია უარს პოლიტიკურ პრეტენზიებზე და მოძებნის თუ არა ის შესაფერის ადგილს საზოგადოებაში. რა მოვლენასთან გვაქვს საქმე უფრო კონკრეტულად?
საქართველოს სამოციქულო ეკლესიის მწყემსმთავარი საზოგადოებას მუდმივად შთააგონებს: ,,მართლმადიდებლურმა სარწმუნოებამ ჩამოაყალიბა არა მხოლოდ ერთიანი ქართული სახელმწიფო და უნიკალური ქართული კულტურა, არამედ განსაზღვრა ქართველი კაცის ცხოვრებისა და აზროვნების წესიც“ (საშობაო ეპისტოლე უწმინდესისა და უნეტარესის, სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქის ილია II. 2006 წელი). მისი თქმით, ,,ქართველი ერის მთელი ისტორია სულიერი გზაა ეგვიპტიდან აღქმული მიწისაკენ” (იქვე). იგი ერისა და სახელმწიფოს აღორძინებასა და გამთლიანებას სასწაულს უწოდებს და ამ სასწაულის აღსრულების წინაპირობად ერის განწმენდას აცხადებს. უცნაურია, მაგრამ ფაქტია, რომ ქვეყნის პოლიტიკური ელიტა პატრიარქის ამ და ბევრ სხვა მსგავს მოწოდებებს არამც თუ ეთანხმება, არამედ აღარც კი იცის, რა ფორმებით გამოხატოს კმაყოფილება. განსხვავებულ აზრს კი საქართველოში წარმოდგენილი პოლიტიკური ძალები, რბილად რომ ვთქვათ, დისკომფორტს უქმნიან და ამის საუკეთესო მაგალითი სახალხო დამცველის ამასწინდელი საპარლამენტო გამოსვლის წინააღმდეგ განხორციელებული კამპანია გახლავთ.
ამდენად, საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია ჩვენს ქვეყანაში თუ შუასაუკუნეობრივს არა, 1930-იანი წლების ევროპის იდენტურ ტოტალიტარულ ცნობიერებას _ ე. ი. კომუნიზმსა თუ ფაშიზმს ამკვიდრებს. საქართველოში დემოკრატიული პოლიტიკური სისტემის დამყარების ყოველი მცდელობა კრახისთვისაა განწირული, ვინაიდან მას არა აქვს საარსებო წყარო და ფუნდამენტი: აშკარაა, რომ პოლიტიკური კულტურა, რომელიც ჩვენში მართლმადიდებელი ეკლესიის ზეგავლენით ყალიბდება, დემოკრატიული სისტემისათვის აუცილებელი მენტალობისა და ფსიქიკის მატარებელი არ გახლავთ. ფაქტია, რომ დღეს საქართველოში მართლმადიდებელ ეკლესიას მოსახლეობის დიდ ნაწილზე დიდი გავლენა აქვს. ასეთ დროს, ბუნებრივია, სახელმწიფო ვერ დარჩება გულგრილი ეკლესიის მიმართ, ეკლესიისა, რომლის პოზიციაც საზოგადოების უმრავლესობისათვის ავტორიტეტულია _ მას ამ შემთხვევაში ლეგიტიმურობის პრობლემა აწუხებს. ლეგიტიმურობის (საზოგადოების მხარდაჭერის) მაღალი მაჩვენებელის უზრუნველყოფა კი ეროვნული უსაფრთხოების საშინაო პოლიტიკის საზრუნავია. ეკლესიისა და სახელმწიფოს დაახლოება სახიფათო სწორედ ამ კუთხით არის.
იქ, სადაც ეროვნული იდენტობა და ქვეყნის კულტურა კონკრეტულ რელიგიასთან ერთობაშია მოაზრებული და ეს იდენტობა სახელმწიფოს ფუნდამენტურ ღირებულებებს წარმოადგენს; სადაც პოლიტიკას რელიგიური ინსტიტუტი აყალიბებს, ქსენოფობიას საკმაოდ მყარი საფუძვლები აქვს. ამ მოვლენას კი საზოგადოება ფუნდამენტალიზმამდე მიჰყავს. ფუნდამენტალიზმი, როგორც ვიცით, ეკლესიისა და სახელმწიფოს შერწყმას და ტრადიციული ღირებულებებისა და რელიგიური დოგმების დასაცავად პოლიტიკური საშუალებების გამოყენებას ამართლებს. დღევანდელი საქართველო ამ თვალსაზრისით საკმაოდ შთამბეჭდავი მაგალითია.
საქართველოს ეროვნული უსაფრთხოების კონცეფცია თვითმყოფადობის, ღირებულებებისა და ფასეულობების დაცვას პოლიტიკის პრიორიტეტად აცხადებს. კონცეფციის მეორე თავში ვკითხულობთ: ,,საქართველოს სახელმწიფოებრიობა ეფუძნება მის ფუნდამენტურ ეროვნულ ღირებულებებს, რომელთა დაცვა აუცილებელია საქართველოს არსებობისა და უსაფრთხოებისათვის...”. მესამე თავში: ,,საქართველო, როგორც მრავალსაუკუნოვანი ისტორიისა და მდიდარი კულტურული მემკვიდრეობის მქონე სახელმწიფო, ქვეყნის კულტურული მრავალფეროვნებისა და ეროვნული თვითმყოფადობის შენარჩუნებას ეროვნული უსაფრთხოების უზრუნველყოფის მნიშვნელოვან ელემენტად მიიჩნევს.’’ ბუნებრივია, ამგვარი დოკუმენტი ყველასათვის გასაგები და მკაფიო უნდა იყოს. არ უნდა იწვევდეს დავას მასში მოცემული ცნებები თუ ტერმინები.
საინტერესოა, რა იგულისხმება ფუნდამენტურ ეროვნულ ღირებულებებსა და ეროვნულ თვითმყოფადობაში?
ამ შეკითხვით ეროვნული უსაფრთხოების კონცეფციის ერთ-ერთ ავტორს, ბ-ნ სერგი კაპანაძეს მივმართეთ. მან განმარტა: ,,ეს არის ,,national identity” (ეროვნული იდენტობა), ეს არის კულტურული თვითმყოფადობა, ანუ ის კულტურული მემკვიდრეობა, რაც ჩვენ გვაქვს... ანუ ის, რასაც ქვია Diversity (მრავალფეროვნება). ეროვნებაში აქ არ იგულისხმება ეთნიკური უმრავლესობა და არ იგულისხმება ქართული ეთნოსის თვითმყოფადობა... ეროვნული თვითმყოფადობა არის ცივილური, სამოქალაქო ღირებულებებზე და არა აღმოსავლური, ეთნიკურზე დაფუძნებული.’’
პატივცემული რესპონდენტის მხრიდან ამგვარი მიდგომა, ალბათ, სეკულარიზმისა და განმანათლებლობის გავლენის შედეგია: ვინაიდან უსაფრთხოების კონცეფცია წმინდა დასავლურ პროდუქციას წარმოადგენს, ამ სფეროში დაგროვილი სპეციფიური ცოდნის ათვისება, ამავე დროს, დასავლური ღირებულებების გათავისებასაც ნიშნავს. ეს გარკვეულ ნორმას აყალიბებს, რომელიც მკაცრად განსაზღვრავს, რომ უსაფრთხოების კონცეფციაში ეროვნული თვითმყოფადობა არ შეიძლება გაგებულ იქნას, როგორც ,,აღმოსავლური, ეთნიკურზე დაფუძნებული’’, ვინაიდან ასეთი ინტერპრეტაცია დემოკრატიულ ღირებულებებთან წინააღმდეგობაში მოდის. მაგრამ ერთია ის, თუ რას გულისხმობს ავტორი ეროვნული უსაფრთხოების კონცეფციაში ეროვნული თვითმყოფადობის, ფუნდამენტური ღირებულებებისა და ფასეულობების ქვეშ; სხვა საკითხია, რამდენად ესადაგება ავტორისეული განმარტება სახელმწიფოსა და საზოგადოების პოზიციას. ანალოგიურად ესმის ,,ფუნდამენტური ღირებულებების” შინაარსი სახელმწიფოს და საზოგადოებას?
კითხვას რომ პასუხი გავცეთ, სულაც არაა აუცილებელი ძვირადღირებული სოციოლოგიური გამოკვლევები და ისტორიული წიაღსვლების მოსაწყენი პროცესი. საკმარისია მივმართოთ საკონსტიტუციო შეთანხმებას, რომელიც ,,საქართველოს სახელმწიფოსა და საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალურ მართლმადიდებელ ეკლესიას შორის’’ დაიდო. მასში ვკითხულობთ: ,,მართლმადიდებლობა, ევროპის ერთ-ერთი ტრადიციული აღმსარებლობა, საქართველოში ისტორიულად სახელმწიფო რელიგია იყო, რომელმაც ჩამოაყალიბა მრავალსაუკუნოვანი ქართული კულტურა, ეროვნული მსოფლმხედველობა და ფასეულობები...’’ საქართველოს კონსტიტუციის მე-6 მუხლის 2-ე პუნქტიც უნდა გავითვალისწინოთ: ,, ...საქართველოს საერთაშორისო ხელშეკრულებას, თუ იგი არ ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციას, კონსტიტუციურ შეთანხმებას აქვს უპირატესი იურიდიული ძალა შიდასახელმწიფოებრივი ნორმების მიმართ’’. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ კონსტიტუციურ შეთანხმებას კონსტიტუციასთან ერთად საერთაშორისო ხელშეკრულებებისა და შიდასახელმწიოებრივი ნორმების მიმართ აღმატებული პოზიცია უჭირავს. ამის გამო ეროვნული უსაფრთხოების კონცეფციის დებულებები და მათი ერთ-ერთი ავტორის ზემოთწარმოდგენილი განმარტება _ აქ მრავალფეროვნება იგულისხმებაო _ ფასს კარგავს, ვინაიდან, როგორც ვნახეთ, უმაღლესი რანგის პოლიტიკური დოკუმენტი პირდაპირ გვეუბნება, რომ ჩვენი ქვეყნის (სახელმწიფოს!) ერთადერთი (და არა ერთ-ერთი) ეროვნული ფასეულობა მართლმადიდებლობაა.
როგორ შეიძლება სახელმწიფო დონის ორ დოკუმენტში ერთსა და იმავე ტერმინებსა და ცნებებს სხვადასხვა მნიშვნელობა ჰქონდეს? საკონსტიტუციო შეთანხმებაში მოცემული განმარტება იმას ნიშნავს, რომ ქართველმა ხალხმა და სახელმწიფომ ეროვნული ღირებულებები და ფასეულობები (შესაბამისად, ეროვნული თვითმყოფადობა) მართლმადიდებლობისა და არა სხვა რომელიმე რელიგიის მნიშვნელობით უნდა გაიგოს და როდესაც უსაფრთხოების კონცეფციაში წერენ, რომ ,,საქართველოს ეროვნული უსაფრთხოების პოლიტიკის მიზანია, დაიცვას ქვეყნის ფუნდამენტურ ეროვნულ ღირებულებებზე დაფუძნებული ეროვნული ინტერესები’’, აქ უკვე სახელმწიფოსა და ეკლესიას განმარტებული აქვს, რას გულისხმობს ეროვნული ღირებულებების ქვეშ.
რაზე შეიძლება მიგვანიშნებდეს მართლმადიდებლობის პანიკური პოლიტიზირება? ეს იმას ნიშნავს, რომ ეკლესია ეროვნული იდენტობის, ეროვნული ღირებულებების (ფასეულობების) ,,მესაკუთრედ” თვლის თავს, რასაც სახელმწიფო ოფიციალურად აღიარებს და ეროვნული უსაფრთხოების პოლიტიკასა თუ ქვეყნის ეროვნულ ინტერესებს მათზე ამყარებს. გამოდის, ეროვნული უსაფრთხოების დისკურსში ეკლესიას გლობალური ადგილი უჭირავს. მართალია, უსაფრთხოების კონცეფციაში რელიგიური ჯგუფების ინტერესების დაცვა ეროვნული ერთიანობის კონტექსტში მოიაზრება, მაგრამ მასში ეროვნული და კულტურული თვითმყოფადობისა და ღირებულებების ქვეშ, როგორც ვნახეთ, საზოგადოება და სახელმწიფო მართლმადიდებლური რელიგიის დომინანტურ როლს აღიარებს. ნიშანდობლივია ის, რომ საკონსტიტუციო შეთანხმების რატიფიცირება საქართველოს პარლამენტის, როგორც ქართველი ხალხის წარმომადგენლობითი ორგანოს, მიერ მოხდა. სამწუხაროა ის ფაქტი, რომ ამ მოვლენის მიმართ საზოგადოებამ კრიტიკული პოზიცია არ დაიჭირა (სამოქალაქო საზოგადოების მცირე ნაწილის თუ არ ჩავთვლით). პირიქით, მხარი დაუჭირა მას. სამაგიეროდ, სულ სხვა რეაქცია მოჰყვა ვატიკანსა და საქართველოს სახელმწიფოს შორის ხელშეკრულების დადების მცდელობას. ვის გაახსენდა მაშინ Diversity, რომელსაც ეროვნული უსაფრთხოების მამები გულისხმობდნენ და გულში მღეროდნენ? 2003 წლის 19 სექტემბერს, პარლამენტთან და ვატიკანის საელჩოსთან გამართულ აქციაზე დემოკრატიული შინაარსის ლოზუნგებისათვის პირადად მე თვალი არ მომიკრავს. პირიქით, საპატრიარქოს მიერ პროვოცირებული აქცია უკიდურესი ფუნდამნეტალიზმით იყო გამსჭვალული. ვფიქრობ, ეს ფაქტი მთელი სიგრძე-სიგანით ასახავს იმას, თუ როგორი დამოკიდებულება აქვს მართლმადიდებელ ეკლესიას ადამიანის უფლებების, დემოკრატიული ღირებულებების, ერისა და სახელმწიფოს მიმართ და თუ როგორ ახდენს ის პოლიტიკური საშუალებებით საკუთარი ინტერესების დაცვას. რომ არა ეკლესია, ვეჭვობ, საზოგადოებას დამოუკიდებლად მოესურვებინა ვატიკანის წმინდა საყდარსა და საქართველოს შორის ხელშეკრულების ჩაშლა. ამ აქციის თაობაზე საკმაოდ ვრცელი მასალაა წარმოდგენილი თავისუფლების ინსტიტუტის მიერ გამოცემულ ბიულეტენში ,,ადამიანის უფლებათა მიმოხილვა” (#3 (8) 2003). მასში ვკითხულობთ: «2003 წლის 17 სექტემბერს საქართველოს საპატრიარქოს რადიო ,,ივერიაში’’ გამოვიდა საპარლამენტო მდივანი გიორგი ანდრიაძე, რომელმაც ამ შინაარსის განცხადება გააკეთა: ,,ქართველებო და მართლმადიდებლებო! მზადდება საქართველოს სახელმწიფოსა და ვატიკანს შორის რელიგიური ურთიერთობების განმსაზღვრელი ხელშეკრულება, რომელიც ლახავს საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის უფლებებს. ამ დოკუმენტით ფიქსირდება, რომ საქართველოს სახელმწიფოსათვის კათოლიკობას აქვს ისეთივე მნიშვნელობა, როგორც მართლმადიდებელ ეკლესიას, რაც ისტორიულ სინამდვილეს არ შეესაბამება. ეს დოკუმენტი ეწინააღმდეგება როგორც საქართველოს კონსტიტუციას, ისე საკონსტიტუციო შეთანხმებას. ამიტომ თითოეული მორწმუნე პატრიოტის ვალია, წინ აღუდგეს ამ გეგმას და ჩაშალოს იგი. ქუდზე კაცი გამოდით ერისა და ეკლესიის გადასარჩენად! შევიკრიბოთ ხვალ ვატიკანის საელჩოსთან და გამოვხატოთ პროტესტი!’’» (,,ადამიანის უფლებათა მიმოხილვა” (#3 (8) 2003, გვ. 33) გამოდის, განსხვავებული რელიგია, ანუ კათოლიკობა, თუ მისი სამართლებრივი სტატუსი განისაზღვრება, საფრთხე იქნება მართლმადიდებლობისა და ერისათვის. აშკარაა, რომ მართლმადიდებელ ეკლესიას ერისა და ეკლესიის იდენტობისა და მათთვის საერთო საფრთხის პოლიტიკურ (სახელმწიფოებრივ) დოენეზე ინტერპრეტაციის პრეტენზია აქვს.
არა მგონია პატრიარქს გახსენებოდა ადამიანის უფლებები, დემოკრატია და მრავალფეროვნება, როდესაც შემდეგს ამბობდა: ,,...საქართველოს ეკლესია არის ტრადიციული ეკლესია, რომელსაც აქვს ისტორიული დამსახურება; იგი დაფიქსირებულია სახელმწიფო კონსტიტუციაში და მისი გატოლება სხვა კონფესიებთან საზოგადოებაში გამოიწვევს დაპირისპირებას რელიგიურ ნიადაგზე’’ (იქვე. გვ. 34). კი მაგრამ, ვინ უწყობს ხელს რელიგიურ დაპირისპირებასა და შუღლს? ვფიქრობ, დღესდღეობით ერთადერთი ინსპირატორი, ვინც ქვეყანაში დაპირისპირებას იწვევს, სწორედ საპატრიარქოს ზოგიერთი წარმომადგენელია. რომ არა გიორგი ანდრიაძის მოწოდება და პატრიარქის ციტირებული სიტყვები, გამოვიდოდა ხალხი ქუჩაში საქართველო-ვატიკანის ხელშეკრულების ჩაშლის მოთხოვნით? მაშასადამე, რელიგიური დაპირისპირების ინიციატივა საპატრიარქოდან მოდის.
თუმცა, გაცილებით საინტერესოა ის, თუ რას უფრო გაუწია სახელმწიფომ ანგარიში _ დემოკრატიულ ღირებულებებს თუ გიორგი ანდრიაძის ფუნდამენტალიზმს? ფაქტია, რომ საპატრიარქომ საზოგადოება სათავისოდ განაწყო და კონფლიქტური სიტუაცია შექმნა, რის გამოც საზოგადოების რისხვა ძირითადად ხელისუფლებას დაატყდა თავს. ეს უკანასკნელი იძულებული გახდა განზრახვაზე ხელი აეღო და ვატიკანის ელჩი შარლ ლუი ტორანი ხელმოცარული გაესტუმრებინა შინ. ასე და ამგვარად, საპატრიარქომ ანუ რელიგიურმა ინსტიტუტმა, საბოლოო ჯამში, გავლენა მოახდინა პოლიტიკურ გადაწყვეტილებაზე _ ხელშეკრულება ვატიკანთან არ შედგა.
აქ არსებითი მნიშვნელობა აქვს იმას, რომ მართლმადიდებელმა ეკლესიამ საზოგადოებაში ეკლესიისა და ერის, როგორც ერთი განუყოფელი მთლიანობის, საერთო საფრთხის აღქმას შეუწყო ხელი და ამ საფრთხეს ცალსახად დაარქვა სახელი: დასავლეთი, ვატიკანი, კათოლიციზმი. თავისუფლების ინსტიტუტის გამოცემაში ვკითხულობთ: ,,მანიფესტატორების საერთო რიცხვი, აქტივისტების თქმით, 7000-მდე აღწევდა... ისინი სკანდირებდნენ, რომ იცავდნენ მართლმადიდებლობას, რომელსაც საფრთხე საზღვარგარეთიდან, დასავლეთიდან, განსაკუთრებით – ვატიკანიდან ემუქრება~ (გვ. 35).
კონკორდატის კიდევ ერთ ასპექტზე მინდა ყურადღება გავამახვილო. მე-4 მუხლი გვამცნობს: ,,სახელმწიფო და ეკლესია უფლებამოსილნი არიან განახორციელონ მოსახლეობის დაცვის ერთობლივი პროგრამები’’. რას ნიშნავს მოსახლეობის დაცვის ერთობლივი პროგრამა? დოკუმენტში ამაზე არაფერი წერია. როცა დაცვაზეა საუბარი, ეს იმას ნიშნავს, რომ რაღაცის დაცვა ხდება რაღაც საფრთხისაგან. ამგვარი ლოგიკა კი სწორედ უსაფრთხოების კონცეფციას ახასიათებს და ეს უკანასკნელი სწორედ მოსახლეობის დაცვის პროგრამას წარმოადგენს. დავუშვათ, ეკლესიამ ჩათვალა, რომ საზოგადოებას და, მათ შორის, მორწმუნე საზოგადოებას საფრთხე ათეიზმის მხრიდან ემუქრება. როგორ უნდა მოიქცეს სახელმწიფო? დაიწყოს ბრძოლა ათეისტების წინააღმდეგ? გამოდის, რომ სახელმწიფო მხოლოდ მართლმადიდებელი ერის ინტერესების დამცველია. სად არის აქ მრავალფეროვნება? საკონსტიტუციო შეთანხმებაში ასევე უცნაურია საქართველოს პატრიარქის ,,ხელშეუვალობის’’ პრინციპი. ,,ხელშეუვალობაში”, ალბათ, უსაფრთხოებას გულისხმობენ. მე ვიცი, რომ სახელმწიფო საზოგადოების ყველა წევრის უსაფრთხოებაზე თანაბრად უნდა ზრუნავდეს. მაგრამ აქ, ალბათ, განსაკუთრებულ იმუნიტეტთან და პრივილეგიასთან გვაქვს საქმე. ყველაფერი ნათელია: მაღალი რანგის პოლიტიკურ მაღვაწეს სახელმწიფოს მხრიდან დაცვა სჭირდება.
წავიწიოთ წინ. თუ სახელმწიფო თავის მოქალაქეთა შორის დასავლური ღირებულებების დამკვიდრებას შეეცდება, ეს მცდელობა კრახისათვის იქნება განწირული. ჩავხედოთ ისევ საკონსტიტუციო შეთანხმებას. შეთანხმების 5.1. მუხლში გარკვევით წერია: ,,საგანმანათლებლო დაწესებულებებში მართლმადიდებლური სარწმუნოების შესახებ საგნის სწავლება ნებაყოფილობითია. სასწავლო პროგრამების დადგენა, შეცვლა, პედაგოგთა დანიშვნა და გათავისუფლება ხდება ეკლესიის წარდგინებით’’. მართლმადიდებლური რელიგიის სწავლების ნებაყოფილობითობა არაფერს ცვლის, ვინაიდან, როგორც საკონსტიტუციო შეთანხმების შესავალშია მითითებული: ,,საქართველოს მოსახლეობის დიდი უმრავლესობა მართლმადიდებელი ქრისტიანია’’. აქედან გამომდინარე არჩევანი ა პრიორი გაკეთებულია. მთავარი ისაა, რომ ეკლესია სახელმწიფოს საგანმანათლებლო სისტემაზე მნიშვნელოვან ზეგავლენას ახდენს და პოლიტიკური სოციალიზაციის პროცესსაც ის წარმართავს. არავისთვის არაა საიდუმლო, რომ მართლმადიდებელ მორწმუნეთა შორის ანტიდემოკრატიული განწყობილებებია გაბატონებული. ამიტომ, იმის ილუზია არ უნდა გაგვიჩნდეს, რომ საზოგადოებაში ეროვნული ღირებულებებისა და თვითმყოფადობის სამოქალაქო გაგება დაისადგურებს. ამ თვალსაზრისით, იშვიათ მაგალითს წარმოადგენს 2005 წლის 23 დეკემბერის, მართლმადიდებელი ეკლესიის წმინდა სინოდის ერთ-ერთი განჩინება: ,,ახალგაზრდული ცენტრების შექმნით ეკლესია დაეხმარება მომავალ თაობას სახელმწიფოებრივი აზროვნების, ერის წინაშე პასუხისმგებლობის... ჩამოყალიბებაში.” თუ დასავლური ღირებულებებისადმი მართლმადიდებელი ეკლესიის დამოკიდებულებას გავითვალისწინებთ, ადვილი წარმოსადგენია სახელმწიფოებრივი აზროვნების არსს როგორ აუხსნის ეკლესია ქართველ ახალგაზრდობას.
საკონსტიტუციო შეთანხმებას ბევრი სეკულარიზაციის გამოვლინებად მიიჩნევს, ხაზს უსვამს რა უფლებამოსილების გამიჯვნას ეკლესიასა და სახელმწიფოს შორის. სინამდვილეში ეკლესია კონსტიტუციური დონის დოკუმენტის სუბიექტადაა გამოცხადებული და მისი პოლიტიკურ მნიშვნელობა საკმაოდ საშიშია. ეს შეთანხმება საზოგადოების შეგნებაში მართლმადიდებლური რელიგიის უპირატესობის იდეას ნერგავს. ეკლესიის გავლენა და როლი ქვეყნის პოლიტიკურ ცხოვრებაში არა თუ იკლებს, იზრდება და საყოველთაო ხდება. მართლმადიდებლური რელიგია ერთადერთია, რომელიც მსგავსი ტიპის დოკუმენტით მნიშვნელოვან პოლიტიკურ სფეროებში სახელმწიფოს თანაზიარ სუბიექტად გვევლინება და ლამის სახელმწიფო რელიგიას წარმოადგენს. ამგავრი უფლებამოსილების ფარგლებში მართლმადიდებელ ეკლესიას (სხვა ეკლესიებთან შედარებით) თავისი ინტერესების უკეთ დაცვისათვის მოქმედების ფართო არეალი და რაც მთავარია, სახელმწიფო ძალაუფლების მხარდაჭერა გააჩნია. საინტერესოა ასეთ პირობებში როგორ უნდა უზრუნველყოს საქართველომ ,,ქვეეყანაში მცხოვრები ყველა... რელიგიური ჯგუფის ინტერესების, უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვა” (ეროვნული უსაფრთხოების კონცეფცია)?
ყოველივე აღნიშნულიდან გამომდინარე, იდენტობის, კულტურის, ეროვნული თვითმყოფადობის, ღირებულებების ,,ეროვნული უსაფრთხოების უზრუნველყოფის მნიშვნელოვან ელემენტად მიჩნევა’’ სერიოზულ რისკს წარმოადგენს: თუ ქართული კულტურისა და ეროვნული ფასეულობების (რაზეც აგებულია უსაფრთხოების კონცეფციის პროექტი) შემოქმედად მართლმადიდებლური რელიგია ითვლება, ნიშნავს თუ არა ეს მხოლოდ ამ უკანასკნელის უსაფრთხოებას? ანუ, სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ეროვნული უსაფრთხოების კონცეფცია რეალურად მართლმადიდებელი ეკლესიის, უფრო სწორედ, საქართველოს საპატრიარქოს უსაფრთხოების კონცეფციაც ხომ არ არის? თუ კულტურის, ეროვნული ღირებულებების და იდენტობის ინტერპრეტატორად მართლმადიდებელი ეკლესია გვევლინება, მათ მიმართ საფრთხეთა იდენტიფიკაციისას, შესაბამისი იურიდიული უფლებამოსილების პირობებში, ლაკმუსის ქაღალდის ფუნქციასაც ის შეასრულებს. საკონსტიტუციო შეთანხმებით ეკლესიამ თავისი დე ფაქტო მდგომარეობა დე იურე-ც უზრუნველყო.
არამართლმადიდებელი მოსახლეობა, ბუნებრივია, საშიშროებად აღიქვამს ასეთ მდგომარეობას. შედეგად საზოგადოებაში ყალიბდება მარგინალური ჯგუფები, რომლებიც სრულფასოვნად ვეღარ მონაწილეობენ საერთო საზოგადოებრივ პროცესებში, რაც, პირველ რიგში, სახელმწიფოს ერთიანობას უქმნის საფრთხეს. საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია ხომ სტერილურია სიახლეებისა და ,,უცხოს’’ მიმართ და უარყოფს მას.
მაშასადამე, როგორც დავინახეთ, იდენტობის, ღირებულებებისა და ფასეულობების საკითხი უსაფრთხოების სფეროში მშვიდად ყოფნის საფუძველს არ იძლევა. ერთი შეხედვით აქ თითქოს საშიში არაფერია. საქმეც ისაა, რომ საფრთხე თავს მალავს: ის არ დევს ხელის გულზე, არ არის ყველასათვის აშკარა. ვინაიდან ეკლესიასა და სახელმწიფოს შორის ასეთი ტიპის ურთიერთობები საზოგადოებაში დისკომფორტს არ იწვევს და ვინაიდან მოსახლეობის დიდი ნაწილი ლოიალურიც კია მის მიმართ, სახელმწიფო და ეკლესიაც თვითკმაყოფილებას ეწევა. იმისათვის, რომ უსაფრთხოების კონცეფციაში ეს საფრთხე დავინახოთ, ვიტყოდი, დასავლური, ლიბერალური რიტორიკის მრავალფეროვანი ეგზოტიკა გვიშლის ხელს. უსაფრთხოების კონცეფციაში ეროვნული თვითმყოფადობის, ღირებულებების, ფასეულობების, როგორც საფრთხის იდენტიფიკაციის უმთავრესი მიზეზი, როგორც პოლიტიკურ, ისე საზოგადოებრივ დონეზე მისი რელიგიური მნიშვნელობაა. დიდი მნიშვნელობა აქვს იმ ფონს, რომელსაც ეკლესია ქმნის საზოგადოებაში, სადაც არ დაწყებულა სერიოზული ფიქრიც კი სეკურალიზაციის აუცილებლობის თაობაზე. საზოგადოება უფრო დესეკულარიზაციის მსხვერპლი ხდება იმ თვალსაზრისით, რომ მისი წევრების ცნობიერებაში სახელმწიფო, რელიგია და პირადი რწმენა ერთმანეთისაგან არ არის გამიჯნული და რაც მთავარია, სამთავე ეროვნული ერთიანობის კონტექსტში რელიგიურ ინტერპრეტაციას ექვემდებარება. რელიგიური მიდგომის ამგვარი ფორმა ,,უცხოს’’ არსებობას იმთავითვე გამორიცხავს, საფრთხედ აღიქვამს და უარყოფს მას. აშკარაა, რომ ეკლესიას აქვს შესაძლებლობა საზოგადოება სხვა რელიგიის წინააღმდეგ განაწყოს და ეს უკანასკნელი ერისა (სახელმწიფოსა) და ეკლესიისათვის საფრთხედ გამოაცხადოს. როდესაც ამგვარ შესაძლებლობებს პოლიტიკური მხარდაჭერაც ახლავს თან, ბუნებრივია, ქსენოფობიას ნოყიერი ნიადაგი ექმნება.
ჟურნალი ,,ზღვარი,, N2 {7} თებერვალი 2006
