Administrative Abuses and Misdemeanors in the Tbilisi State University Students’ Dormitory in Bagebi

Tengiz Dalalishvili


Resume
(Small grant)
The research below gives a picture of the abuses and misdemeanors at the dormitories of the Students’ Town, which belong to Tbilisi State University (TSU). The main goals of this research are to make the cases of administrative abuses at the dormitory known, to explain the causes of the abuses, and to identify potential ways to resolve the situation.
The following methods have been used for research: analyses of published materials and original documents and interviews.

The rent fee is the main problem for both Georgian and foreign students living in the Students’ Town of TSU. All students have been paying rent fees in cash to superintendents of dormitories of the Student’s Town, which was unlawful. Living in the dormitory was free of charge until the Rector (Dean) of TSU signed a special order on September 12, 2005, according to which all students were to pay rent fees. Prior to the order, only foreign students were given fee receipts for renting rooms in the dormitories. It is impossible to find any other financial records or documentation about income from these fees in the Accounts Department of the University in order to prove the fact that students have paid rent fees. The receipts specify the name of the University, student’s name, room number, and amount of money paid. The Administration of the Students’ Town has been stamping these receipts with a stamp that only the Administration Head was authorized to use. Unlike foreign students, Georgian students have been paying rent, but were never given these receipts. For example, the author of this paper was allowed to live in the dormitory only after he paid 75 Georgian Laris (GEL) to the superintendent of a dormitory in 2001.

Although the abuses with regard to rent fees at the dormitory have been evident, the university’s ad hoc commission, charged with looking into the matter by Mr. Tsezar Mosidze, the Vice-Rector (Assistant to the Dean) of the university, did not confirm a single instance of such abuse.

This commission however, cannot be seen as an objective and unbiased one. The commission
was convoked as a response to a newspaper article about abuses in the Students’ Town of TSU.1 In the article, students blamed Rezo Skhirtladze, the Head of Student’s Town - who was a member of this commission. Nobody genuinely investigated the situation to reveal the
administration’s abuses.

Another member of the aforementioned commission was Kakha Mukhiguli, the Deputy Head of Foreign Affairs Department of the University. His Department is responsible for the
accommodations of foreign students. According to agenda of the commission meeting – which met only once for a single day -- Kakha Mukhiguli gathered three statements from the students:
in the first one (#339, 14.03.2006) students complain about unlawful rent and extortion, while in the other two, the same students disclaim statements mentioned in the first application. Kaka Mukhiguli relied on the last two applications to support the conclusion in his final report that nothing objectionable has taken place.

The author has studied the issue in detail and compared results with Kakha Mukhiguli’s report. It turned out that the students’ statements, on which Kakha Mukhiguli relied, are false and contain a number of mistakes. Most importantly, the signatures and names of students who signed the first statement do not coincide with the signatures in the other two. This can mean only one thing: those students, who claimed that they had been misled to write and sign the first statements, lied. They were not the authors of the first statement, and therefore could not disclaim something which they had never claimed.

How could such a “mistake” go unnoticed by the Deputy Head of the Foreign Affairs
Department? Who pressured the students to sign false declarations? Why isn’t Erekle
Astakhashvili, the Head of the Foreign Affairs Department, aware of the situation, if his
signatures are on documents about the accommodation of foreign students? Why he was not
interested in the problems of the students, for whom he is responsible?

There are two possible answers to the above raised questions:

1. The Foreign Affairs Department was absolutely aware of the situation in the Students’
Town, but kept quiet because it is itself involved in these schemes (this can become a
subject of further investigation);

2. The Foreign Affairs Department did not know anything about the situation, which is an
indicator of its incompetence and lack of professionalism.

The commission itself appeared obviously biased. Instead of speaking out, all students and even lecturers decided to be quiet, despite their awareness of the situation. Although the University Accounts Department denied existence of any kind of official income from the Students’ Town, the author found the University Financial-Economic Audit report in the Chamber of Control of Georgia proving the existence of financial incomes from Students’ Town.2 According to the materials kept in the Chamber of Control, Elguja Akobia, Deputy Accountant of the University Accounts Department, who vigorously rejects the existence of any income from the Students’ Town prior to September 12, 2005, has received numerous warnings of the financial transgressions in the University Accounts Department. Moreover, the existing receipts prove facts of illegal payments.


Another logical question arises after studying the situation: Have the corresponding
governmental structures been made aware of the situation, and if yes, have they taken
appropriate measures? As it turns out, the Ministry of Internal Affairs of Georgia, the Financial Police, and the Prosecutor General’s Office have been informed about the situation. They have been aware of above mentioned rent receipts and have interviewed the students involved. Yet, there is something that remains unclear - why wasn’t the situation in the Students’ Town properly investigated?

According to Rector’s (Dean’s) Order of September 12, 2005, living in the University
dormitories became officially subject to rent: Georgian students must pay 30 GEL and foreign
students USD 40 per month. In spite of this decision, the situation did not improve.
Here aresome examples of enduring abuses:

In December of 2005, the Administration of the Students’ Town did not allow Jaba Khvichia, a student of the Sokhumi branch of Tbilisi State University, to live in the dormitory -- although he paid 90 GEL in advance for September, October and November (there is a receipt from the University Administration to confirm it ). According to the Deputy Head of Administration of the Students’ To wn, Jaba Khvichia intended to convey the dormitory room to his relative, though the latter rejects these accusations and thinks that the Administration wants to rent this room illegally to another person. Ketevan Margishvili, another student of TSU, was also forced to pay rent fees. On May 17, 2005, a new superintendent of the dormitory in which she lived, have informed her that in case of delays in rent payments, the University will not give her permission to take exams and she may be evicted from the dormitory. According to the Law of Georgia on Higher Education (Article 43, Point 8) these kinds of measures towards students are forbidden.

The Administration has not articulated administrative measures for similar cases. Zura Jishkariani, a third year student of sociology of the School of Liberal Arts at TSU, was paying 50 GEL per month, instead of the officially established 30 GEL -- without any receipts, to a person who is most probably an Internally Displaced Person from Abkhazia, and who represents neither the University nor the Administration of the Students’ Town.3

The Rector’s Order speaks only about students, but it is not only TSU student who live in the
Students’ Town. There is a couple living there, of whom only one is student. The Administration of the Students’ Town is charging each of them 30 GEL per month, although the university has no right to extract fees from non-students. Therefore, this form of income is illegally obtained and constitutes an abuse of administrative power.
What was and still is the main cause of the above mentioned violations? First of all, the
relationship between the Administration of the Students’ Town and the residents of the
dormitories has not been legally regulated, and no efforts in this direction are being made. The
rights and responsibilities of students and the Administration, the terms of student
accommodations (time frame, conditions, duties, fee rate, forms of payment) are not officially
determined. Informal relations serve as the best soil for unlawfulness and crime.

The following steps are necessary to stop abuses in the Students’ Town:

1. Internally displaced persons must be resettled elsewhere;

2. New bylaws or regulations governing dormitories must be adopted;

3. The following questions must be answered clearly and publicly:

• How many students and non-students live in the Students’ Town?

• Who is allowed to live in the dormitory and who is not?

• How many rooms are in a habitable condition?

4. Students should be settled in a dormitory only after signing a contract.

5. In order to avoid unlawful fees, the rent rate must be clearly defined.

6. Radical changes must take place in the Administration of Students’ Town. The human
resources policy of Tbilisi State University should aim to attract qualified and
competent people.

7. The Administration of Tbilisi State University and the Government of Georgia should
find funds to repair buildings in the Students’ Town, and find new forms of cooperation
with private companies, to motivate these to undertake long term contracts.



Notes:

1 Foreign Students are being extorted, newspaper “New Generation”, December 2, 2004.

2 Source: Chamber of Control of Georgia, Case No. 02/1-23, 1997, book 1, page 27-28.

3 After ethnic cleansing in Abkhazia against Georgian population, up to 250 thousands internally displaced persons (IDPs) have been settled in different state-owned hotels, apartments, and dormitories. One such place was the Students’ Town of Tbilisi State University.

სახელმწიფო, ეკლესია, უსაფრთხოება

თენგიზ დალალიშვილი

ჩვენი ქვეყნის პოლიტიკურ ცხოვრებაში მართლმადიდებელი ეკლესიის აქტიური ჩარევა ახალი ამბავი არ გახლავთ. ცხადია, ეს ვითარება დემოკრატიული სახელმწიფოს შენების პროცესში სახარბიელო პერსპექტივებს არ გვპირდება. რა წარმატებებს შეიძლება მივაღწიოთ დემოკრატიისა და ადამიანის უფლებების თვალსაზრისით, ძალაუფლების მოყვარე სასულიერო პირებისა და მათი შემყურე პოლიტიკური მოღვაწეების ხელში? მოძღვარ-სულიერ შვილთა ასეთი ინსტიტუტი საკმაოდ სახიფათო პროცესს აძლევს ბიძგს. გავიხსენოთ კათოლიკოს-პატრიარქ ამბროსის (ხელაიას) სიტყვები: ,,რელიგიური და სახელმწიფოებრივი თვალსაზრისების აღრევა... არის ბოროტება და საბედისწერო უგუნურება...” ასეთი აღრევა, რაც თანამედროვე საქართველოს რეალობაა, საზოგადოების ცნობიერებაში ერისა და სახელმწიფოს (საბოლოო ჯამში, პოლიტიკის) საკრალიზაციას უწყობს ხელს, საკრალიზაციას იმისა, რაც არ შეიძლება საკრალური იყოს. არ შეიძლება, მაგალითად, სახელმწიფო, ერი, ეთნოსი, ენა და მისი დიალექტები, სხვადასხვა პოლიტიკური ინსტიტუტები და სტრუქტურები იყოს საკრალური. ასეთმა აღრევამ ევროპაში XX ს-ის დასაწყისში ტოტალიტარული რეჟიმები აღზევებას მისცა ბიძგი, რასაც შედეგად მილიონობით ადამიანის სიცოცხლის განადგურება მოჰყვა. პოლიტიკური საკრალიზაციის ინსპირატორები ნაცისტური, ფაშისტური და კომუნისტური პარტიები იყვნენ. მათ XX საუკუნის 30-იანი წლების ბოლოს ავსტრიელმა პოლიტოლოგმა ერიკ ფოგელინმა, რელიგიასთან სტრუქტურული მსგავსების გამო, პოლიტიკური რელიგიები უწოდა, ვინაიდან ამ პარტიების პოლიტიკური პროგრამები სამყაროს რადიკალურ ცვლილებებს უფრო ითვალისწინებდა, ვიდრე პოლიტიკურ რეფორმებს. ნაციონალ-სოციალისტების პოლიტიკური რწმენა-წარმოდგენები, მაგალითად, ისეთივე შინაარსისა იყო, როგორიც იოანეს გამოცხადებაა. თუ აპოკალიფსში მესიის მოსვლა უფლის მტრების განადგურებას მოასწავებს, ნაცისტები სამყაროს ებრაელებისა და კაპიტალისტებისაგან განწმენდას ქადაგებდნენ. ნაციონალ_სოციალისტური და კომუნისტური პარტიები წარმოადგენდნენ უფრო მეტს, ვიდრე ჩვეულებრივ პარტიას. ისინი ხალხს დედამიწაზე სამოთხესა და ხსნას ჰპირდებოდნენ აპოკალიფსური პერსპექტივებით.
დღესდღეობით კომუნიზმი, ნაციონალ-სოციალიზმი და ფაშიზმი ევროპაში დემოკრატიული სისტემისათვის არსებით საფრთხეს აღარ წარმოადგენს. განსხვავებული ვითარებაა პოსტსაბჭოთა სივრცეში, სადაც, მართალია, კომუნიზმის წითელი აჩრდილი აღარ დაძრწის, მაგრამ სიცარიელე, რომელიც მისი დაძლევის შემდეგ დარჩა, რელიგიამ შეავსო. საქართველო ამის აშკარა მაგალითია. ჩვენს ქვეყანაში პოლიტიკური რელიგიის კონცეპტი მართლმადიდებელი ეკლესიის მიმართ შეიძლება იქნას გამოყენებული. საქართველოს სამოციქულო ეკლესია არ წარმოადგენს მხოლოდ რელიგიურ ინსტიტუტს. იგი პოლიტიკური ინსტიტუტისათვის დამახასიათებელ თვისებებსაც ითავსებს: ეკლესია საზოგადოებაზე პოლიტიკური ზეგავლენის სერიოზულ ბერკეტებს ფლობს და პოლიტიკურ გადაწყვეტილებებში მონაწილეობის პრეტენზიები გააჩნია. საქართველოში ,,მეხუთე მოდერნიზაციის” (დემოკრატიის) წარმატება კი დიდადაა დამოკიდებული იმაზე, იტყვის თუ არა ეკლესია უარს პოლიტიკურ პრეტენზიებზე და მოძებნის თუ არა ის შესაფერის ადგილს საზოგადოებაში. რა მოვლენასთან გვაქვს საქმე უფრო კონკრეტულად?
საქართველოს სამოციქულო ეკლესიის მწყემსმთავარი საზოგადოებას მუდმივად შთააგონებს: ,,მართლმადიდებლურმა სარწმუნოებამ ჩამოაყალიბა არა მხოლოდ ერთიანი ქართული სახელმწიფო და უნიკალური ქართული კულტურა, არამედ განსაზღვრა ქართველი კაცის ცხოვრებისა და აზროვნების წესიც“ (საშობაო ეპისტოლე უწმინდესისა და უნეტარესის, სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქის ილია II. 2006 წელი). მისი თქმით, ,,ქართველი ერის მთელი ისტორია სულიერი გზაა ეგვიპტიდან აღქმული მიწისაკენ” (იქვე). იგი ერისა და სახელმწიფოს აღორძინებასა და გამთლიანებას სასწაულს უწოდებს და ამ სასწაულის აღსრულების წინაპირობად ერის განწმენდას აცხადებს. უცნაურია, მაგრამ ფაქტია, რომ ქვეყნის პოლიტიკური ელიტა პატრიარქის ამ და ბევრ სხვა მსგავს მოწოდებებს არამც თუ ეთანხმება, არამედ აღარც კი იცის, რა ფორმებით გამოხატოს კმაყოფილება. განსხვავებულ აზრს კი საქართველოში წარმოდგენილი პოლიტიკური ძალები, რბილად რომ ვთქვათ, დისკომფორტს უქმნიან და ამის საუკეთესო მაგალითი სახალხო დამცველის ამასწინდელი საპარლამენტო გამოსვლის წინააღმდეგ განხორციელებული კამპანია გახლავთ.
ამდენად, საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია ჩვენს ქვეყანაში თუ შუასაუკუნეობრივს არა, 1930-იანი წლების ევროპის იდენტურ ტოტალიტარულ ცნობიერებას _ ე. ი. კომუნიზმსა თუ ფაშიზმს ამკვიდრებს. საქართველოში დემოკრატიული პოლიტიკური სისტემის დამყარების ყოველი მცდელობა კრახისთვისაა განწირული, ვინაიდან მას არა აქვს საარსებო წყარო და ფუნდამენტი: აშკარაა, რომ პოლიტიკური კულტურა, რომელიც ჩვენში მართლმადიდებელი ეკლესიის ზეგავლენით ყალიბდება, დემოკრატიული სისტემისათვის აუცილებელი მენტალობისა და ფსიქიკის მატარებელი არ გახლავთ. ფაქტია, რომ დღეს საქართველოში მართლმადიდებელ ეკლესიას მოსახლეობის დიდ ნაწილზე დიდი გავლენა აქვს. ასეთ დროს, ბუნებრივია, სახელმწიფო ვერ დარჩება გულგრილი ეკლესიის მიმართ, ეკლესიისა, რომლის პოზიციაც საზოგადოების უმრავლესობისათვის ავტორიტეტულია _ მას ამ შემთხვევაში ლეგიტიმურობის პრობლემა აწუხებს. ლეგიტიმურობის (საზოგადოების მხარდაჭერის) მაღალი მაჩვენებელის უზრუნველყოფა კი ეროვნული უსაფრთხოების საშინაო პოლიტიკის საზრუნავია. ეკლესიისა და სახელმწიფოს დაახლოება სახიფათო სწორედ ამ კუთხით არის.
იქ, სადაც ეროვნული იდენტობა და ქვეყნის კულტურა კონკრეტულ რელიგიასთან ერთობაშია მოაზრებული და ეს იდენტობა სახელმწიფოს ფუნდამენტურ ღირებულებებს წარმოადგენს; სადაც პოლიტიკას რელიგიური ინსტიტუტი აყალიბებს, ქსენოფობიას საკმაოდ მყარი საფუძვლები აქვს. ამ მოვლენას კი საზოგადოება ფუნდამენტალიზმამდე მიჰყავს. ფუნდამენტალიზმი, როგორც ვიცით, ეკლესიისა და სახელმწიფოს შერწყმას და ტრადიციული ღირებულებებისა და რელიგიური დოგმების დასაცავად პოლიტიკური საშუალებების გამოყენებას ამართლებს. დღევანდელი საქართველო ამ თვალსაზრისით საკმაოდ შთამბეჭდავი მაგალითია.
საქართველოს ეროვნული უსაფრთხოების კონცეფცია თვითმყოფადობის, ღირებულებებისა და ფასეულობების დაცვას პოლიტიკის პრიორიტეტად აცხადებს. კონცეფციის მეორე თავში ვკითხულობთ: ,,საქართველოს სახელმწიფოებრიობა ეფუძნება მის ფუნდამენტურ ეროვნულ ღირებულებებს, რომელთა დაცვა აუცილებელია საქართველოს არსებობისა და უსაფრთხოებისათვის...”. მესამე თავში: ,,საქართველო, როგორც მრავალსაუკუნოვანი ისტორიისა და მდიდარი კულტურული მემკვიდრეობის მქონე სახელმწიფო, ქვეყნის კულტურული მრავალფეროვნებისა და ეროვნული თვითმყოფადობის შენარჩუნებას ეროვნული უსაფრთხოების უზრუნველყოფის მნიშვნელოვან ელემენტად მიიჩნევს.’’ ბუნებრივია, ამგვარი დოკუმენტი ყველასათვის გასაგები და მკაფიო უნდა იყოს. არ უნდა იწვევდეს დავას მასში მოცემული ცნებები თუ ტერმინები.
საინტერესოა, რა იგულისხმება ფუნდამენტურ ეროვნულ ღირებულებებსა და ეროვნულ თვითმყოფადობაში?
ამ შეკითხვით ეროვნული უსაფრთხოების კონცეფციის ერთ-ერთ ავტორს, ბ-ნ სერგი კაპანაძეს მივმართეთ. მან განმარტა: ,,ეს არის ,,national identity” (ეროვნული იდენტობა), ეს არის კულტურული თვითმყოფადობა, ანუ ის კულტურული მემკვიდრეობა, რაც ჩვენ გვაქვს... ანუ ის, რასაც ქვია Diversity (მრავალფეროვნება). ეროვნებაში აქ არ იგულისხმება ეთნიკური უმრავლესობა და არ იგულისხმება ქართული ეთნოსის თვითმყოფადობა... ეროვნული თვითმყოფადობა არის ცივილური, სამოქალაქო ღირებულებებზე და არა აღმოსავლური, ეთნიკურზე დაფუძნებული.’’
პატივცემული რესპონდენტის მხრიდან ამგვარი მიდგომა, ალბათ, სეკულარიზმისა და განმანათლებლობის გავლენის შედეგია: ვინაიდან უსაფრთხოების კონცეფცია წმინდა დასავლურ პროდუქციას წარმოადგენს, ამ სფეროში დაგროვილი სპეციფიური ცოდნის ათვისება, ამავე დროს, დასავლური ღირებულებების გათავისებასაც ნიშნავს. ეს გარკვეულ ნორმას აყალიბებს, რომელიც მკაცრად განსაზღვრავს, რომ უსაფრთხოების კონცეფციაში ეროვნული თვითმყოფადობა არ შეიძლება გაგებულ იქნას, როგორც ,,აღმოსავლური, ეთნიკურზე დაფუძნებული’’, ვინაიდან ასეთი ინტერპრეტაცია დემოკრატიულ ღირებულებებთან წინააღმდეგობაში მოდის. მაგრამ ერთია ის, თუ რას გულისხმობს ავტორი ეროვნული უსაფრთხოების კონცეფციაში ეროვნული თვითმყოფადობის, ფუნდამენტური ღირებულებებისა და ფასეულობების ქვეშ; სხვა საკითხია, რამდენად ესადაგება ავტორისეული განმარტება სახელმწიფოსა და საზოგადოების პოზიციას. ანალოგიურად ესმის ,,ფუნდამენტური ღირებულებების” შინაარსი სახელმწიფოს და საზოგადოებას?
კითხვას რომ პასუხი გავცეთ, სულაც არაა აუცილებელი ძვირადღირებული სოციოლოგიური გამოკვლევები და ისტორიული წიაღსვლების მოსაწყენი პროცესი. საკმარისია მივმართოთ საკონსტიტუციო შეთანხმებას, რომელიც ,,საქართველოს სახელმწიფოსა და საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალურ მართლმადიდებელ ეკლესიას შორის’’ დაიდო. მასში ვკითხულობთ: ,,მართლმადიდებლობა, ევროპის ერთ-ერთი ტრადიციული აღმსარებლობა, საქართველოში ისტორიულად სახელმწიფო რელიგია იყო, რომელმაც ჩამოაყალიბა მრავალსაუკუნოვანი ქართული კულტურა, ეროვნული მსოფლმხედველობა და ფასეულობები...’’ საქართველოს კონსტიტუციის მე-6 მუხლის 2-ე პუნქტიც უნდა გავითვალისწინოთ: ,, ...საქართველოს საერთაშორისო ხელშეკრულებას, თუ იგი არ ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციას, კონსტიტუციურ შეთანხმებას აქვს უპირატესი იურიდიული ძალა შიდასახელმწიფოებრივი ნორმების მიმართ’’. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ კონსტიტუციურ შეთანხმებას კონსტიტუციასთან ერთად საერთაშორისო ხელშეკრულებებისა და შიდასახელმწიოებრივი ნორმების მიმართ აღმატებული პოზიცია უჭირავს. ამის გამო ეროვნული უსაფრთხოების კონცეფციის დებულებები და მათი ერთ-ერთი ავტორის ზემოთწარმოდგენილი განმარტება _ აქ მრავალფეროვნება იგულისხმებაო _ ფასს კარგავს, ვინაიდან, როგორც ვნახეთ, უმაღლესი რანგის პოლიტიკური დოკუმენტი პირდაპირ გვეუბნება, რომ ჩვენი ქვეყნის (სახელმწიფოს!) ერთადერთი (და არა ერთ-ერთი) ეროვნული ფასეულობა მართლმადიდებლობაა.
როგორ შეიძლება სახელმწიფო დონის ორ დოკუმენტში ერთსა და იმავე ტერმინებსა და ცნებებს სხვადასხვა მნიშვნელობა ჰქონდეს? საკონსტიტუციო შეთანხმებაში მოცემული განმარტება იმას ნიშნავს, რომ ქართველმა ხალხმა და სახელმწიფომ ეროვნული ღირებულებები და ფასეულობები (შესაბამისად, ეროვნული თვითმყოფადობა) მართლმადიდებლობისა და არა სხვა რომელიმე რელიგიის მნიშვნელობით უნდა გაიგოს და როდესაც უსაფრთხოების კონცეფციაში წერენ, რომ ,,საქართველოს ეროვნული უსაფრთხოების პოლიტიკის მიზანია, დაიცვას ქვეყნის ფუნდამენტურ ეროვნულ ღირებულებებზე დაფუძნებული ეროვნული ინტერესები’’, აქ უკვე სახელმწიფოსა და ეკლესიას განმარტებული აქვს, რას გულისხმობს ეროვნული ღირებულებების ქვეშ.
რაზე შეიძლება მიგვანიშნებდეს მართლმადიდებლობის პანიკური პოლიტიზირება? ეს იმას ნიშნავს, რომ ეკლესია ეროვნული იდენტობის, ეროვნული ღირებულებების (ფასეულობების) ,,მესაკუთრედ” თვლის თავს, რასაც სახელმწიფო ოფიციალურად აღიარებს და ეროვნული უსაფრთხოების პოლიტიკასა თუ ქვეყნის ეროვნულ ინტერესებს მათზე ამყარებს. გამოდის, ეროვნული უსაფრთხოების დისკურსში ეკლესიას გლობალური ადგილი უჭირავს. მართალია, უსაფრთხოების კონცეფციაში რელიგიური ჯგუფების ინტერესების დაცვა ეროვნული ერთიანობის კონტექსტში მოიაზრება, მაგრამ მასში ეროვნული და კულტურული თვითმყოფადობისა და ღირებულებების ქვეშ, როგორც ვნახეთ, საზოგადოება და სახელმწიფო მართლმადიდებლური რელიგიის დომინანტურ როლს აღიარებს. ნიშანდობლივია ის, რომ საკონსტიტუციო შეთანხმების რატიფიცირება საქართველოს პარლამენტის, როგორც ქართველი ხალხის წარმომადგენლობითი ორგანოს, მიერ მოხდა. სამწუხაროა ის ფაქტი, რომ ამ მოვლენის მიმართ საზოგადოებამ კრიტიკული პოზიცია არ დაიჭირა (სამოქალაქო საზოგადოების მცირე ნაწილის თუ არ ჩავთვლით). პირიქით, მხარი დაუჭირა მას. სამაგიეროდ, სულ სხვა რეაქცია მოჰყვა ვატიკანსა და საქართველოს სახელმწიფოს შორის ხელშეკრულების დადების მცდელობას. ვის გაახსენდა მაშინ Diversity, რომელსაც ეროვნული უსაფრთხოების მამები გულისხმობდნენ და გულში მღეროდნენ? 2003 წლის 19 სექტემბერს, პარლამენტთან და ვატიკანის საელჩოსთან გამართულ აქციაზე დემოკრატიული შინაარსის ლოზუნგებისათვის პირადად მე თვალი არ მომიკრავს. პირიქით, საპატრიარქოს მიერ პროვოცირებული აქცია უკიდურესი ფუნდამნეტალიზმით იყო გამსჭვალული. ვფიქრობ, ეს ფაქტი მთელი სიგრძე-სიგანით ასახავს იმას, თუ როგორი დამოკიდებულება აქვს მართლმადიდებელ ეკლესიას ადამიანის უფლებების, დემოკრატიული ღირებულებების, ერისა და სახელმწიფოს მიმართ და თუ როგორ ახდენს ის პოლიტიკური საშუალებებით საკუთარი ინტერესების დაცვას. რომ არა ეკლესია, ვეჭვობ, საზოგადოებას დამოუკიდებლად მოესურვებინა ვატიკანის წმინდა საყდარსა და საქართველოს შორის ხელშეკრულების ჩაშლა. ამ აქციის თაობაზე საკმაოდ ვრცელი მასალაა წარმოდგენილი თავისუფლების ინსტიტუტის მიერ გამოცემულ ბიულეტენში ,,ადამიანის უფლებათა მიმოხილვა” (#3 (8) 2003). მასში ვკითხულობთ: «2003 წლის 17 სექტემბერს საქართველოს საპატრიარქოს რადიო ,,ივერიაში’’ გამოვიდა საპარლამენტო მდივანი გიორგი ანდრიაძე, რომელმაც ამ შინაარსის განცხადება გააკეთა: ,,ქართველებო და მართლმადიდებლებო! მზადდება საქართველოს სახელმწიფოსა და ვატიკანს შორის რელიგიური ურთიერთობების განმსაზღვრელი ხელშეკრულება, რომელიც ლახავს საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის უფლებებს. ამ დოკუმენტით ფიქსირდება, რომ საქართველოს სახელმწიფოსათვის კათოლიკობას აქვს ისეთივე მნიშვნელობა, როგორც მართლმადიდებელ ეკლესიას, რაც ისტორიულ სინამდვილეს არ შეესაბამება. ეს დოკუმენტი ეწინააღმდეგება როგორც საქართველოს კონსტიტუციას, ისე საკონსტიტუციო შეთანხმებას. ამიტომ თითოეული მორწმუნე პატრიოტის ვალია, წინ აღუდგეს ამ გეგმას და ჩაშალოს იგი. ქუდზე კაცი გამოდით ერისა და ეკლესიის გადასარჩენად! შევიკრიბოთ ხვალ ვატიკანის საელჩოსთან და გამოვხატოთ პროტესტი!’’» (,,ადამიანის უფლებათა მიმოხილვა” (#3 (8) 2003, გვ. 33) გამოდის, განსხვავებული რელიგია, ანუ კათოლიკობა, თუ მისი სამართლებრივი სტატუსი განისაზღვრება, საფრთხე იქნება მართლმადიდებლობისა და ერისათვის. აშკარაა, რომ მართლმადიდებელ ეკლესიას ერისა და ეკლესიის იდენტობისა და მათთვის საერთო საფრთხის პოლიტიკურ (სახელმწიფოებრივ) დოენეზე ინტერპრეტაციის პრეტენზია აქვს.
არა მგონია პატრიარქს გახსენებოდა ადამიანის უფლებები, დემოკრატია და მრავალფეროვნება, როდესაც შემდეგს ამბობდა: ,,...საქართველოს ეკლესია არის ტრადიციული ეკლესია, რომელსაც აქვს ისტორიული დამსახურება; იგი დაფიქსირებულია სახელმწიფო კონსტიტუციაში და მისი გატოლება სხვა კონფესიებთან საზოგადოებაში გამოიწვევს დაპირისპირებას რელიგიურ ნიადაგზე’’ (იქვე. გვ. 34). კი მაგრამ, ვინ უწყობს ხელს რელიგიურ დაპირისპირებასა და შუღლს? ვფიქრობ, დღესდღეობით ერთადერთი ინსპირატორი, ვინც ქვეყანაში დაპირისპირებას იწვევს, სწორედ საპატრიარქოს ზოგიერთი წარმომადგენელია. რომ არა გიორგი ანდრიაძის მოწოდება და პატრიარქის ციტირებული სიტყვები, გამოვიდოდა ხალხი ქუჩაში საქართველო-ვატიკანის ხელშეკრულების ჩაშლის მოთხოვნით? მაშასადამე, რელიგიური დაპირისპირების ინიციატივა საპატრიარქოდან მოდის.
თუმცა, გაცილებით საინტერესოა ის, თუ რას უფრო გაუწია სახელმწიფომ ანგარიში _ დემოკრატიულ ღირებულებებს თუ გიორგი ანდრიაძის ფუნდამენტალიზმს? ფაქტია, რომ საპატრიარქომ საზოგადოება სათავისოდ განაწყო და კონფლიქტური სიტუაცია შექმნა, რის გამოც საზოგადოების რისხვა ძირითადად ხელისუფლებას დაატყდა თავს. ეს უკანასკნელი იძულებული გახდა განზრახვაზე ხელი აეღო და ვატიკანის ელჩი შარლ ლუი ტორანი ხელმოცარული გაესტუმრებინა შინ. ასე და ამგვარად, საპატრიარქომ ანუ რელიგიურმა ინსტიტუტმა, საბოლოო ჯამში, გავლენა მოახდინა პოლიტიკურ გადაწყვეტილებაზე _ ხელშეკრულება ვატიკანთან არ შედგა.
აქ არსებითი მნიშვნელობა აქვს იმას, რომ მართლმადიდებელმა ეკლესიამ საზოგადოებაში ეკლესიისა და ერის, როგორც ერთი განუყოფელი მთლიანობის, საერთო საფრთხის აღქმას შეუწყო ხელი და ამ საფრთხეს ცალსახად დაარქვა სახელი: დასავლეთი, ვატიკანი, კათოლიციზმი. თავისუფლების ინსტიტუტის გამოცემაში ვკითხულობთ: ,,მანიფესტატორების საერთო რიცხვი, აქტივისტების თქმით, 7000-მდე აღწევდა... ისინი სკანდირებდნენ, რომ იცავდნენ მართლმადიდებლობას, რომელსაც საფრთხე საზღვარგარეთიდან, დასავლეთიდან, განსაკუთრებით – ვატიკანიდან ემუქრება~ (გვ. 35).
კონკორდატის კიდევ ერთ ასპექტზე მინდა ყურადღება გავამახვილო. მე-4 მუხლი გვამცნობს: ,,სახელმწიფო და ეკლესია უფლებამოსილნი არიან განახორციელონ მოსახლეობის დაცვის ერთობლივი პროგრამები’’. რას ნიშნავს მოსახლეობის დაცვის ერთობლივი პროგრამა? დოკუმენტში ამაზე არაფერი წერია. როცა დაცვაზეა საუბარი, ეს იმას ნიშნავს, რომ რაღაცის დაცვა ხდება რაღაც საფრთხისაგან. ამგვარი ლოგიკა კი სწორედ უსაფრთხოების კონცეფციას ახასიათებს და ეს უკანასკნელი სწორედ მოსახლეობის დაცვის პროგრამას წარმოადგენს. დავუშვათ, ეკლესიამ ჩათვალა, რომ საზოგადოებას და, მათ შორის, მორწმუნე საზოგადოებას საფრთხე ათეიზმის მხრიდან ემუქრება. როგორ უნდა მოიქცეს სახელმწიფო? დაიწყოს ბრძოლა ათეისტების წინააღმდეგ? გამოდის, რომ სახელმწიფო მხოლოდ მართლმადიდებელი ერის ინტერესების დამცველია. სად არის აქ მრავალფეროვნება? საკონსტიტუციო შეთანხმებაში ასევე უცნაურია საქართველოს პატრიარქის ,,ხელშეუვალობის’’ პრინციპი. ,,ხელშეუვალობაში”, ალბათ, უსაფრთხოებას გულისხმობენ. მე ვიცი, რომ სახელმწიფო საზოგადოების ყველა წევრის უსაფრთხოებაზე თანაბრად უნდა ზრუნავდეს. მაგრამ აქ, ალბათ, განსაკუთრებულ იმუნიტეტთან და პრივილეგიასთან გვაქვს საქმე. ყველაფერი ნათელია: მაღალი რანგის პოლიტიკურ მაღვაწეს სახელმწიფოს მხრიდან დაცვა სჭირდება.
წავიწიოთ წინ. თუ სახელმწიფო თავის მოქალაქეთა შორის დასავლური ღირებულებების დამკვიდრებას შეეცდება, ეს მცდელობა კრახისათვის იქნება განწირული. ჩავხედოთ ისევ საკონსტიტუციო შეთანხმებას. შეთანხმების 5.1. მუხლში გარკვევით წერია: ,,საგანმანათლებლო დაწესებულებებში მართლმადიდებლური სარწმუნოების შესახებ საგნის სწავლება ნებაყოფილობითია. სასწავლო პროგრამების დადგენა, შეცვლა, პედაგოგთა დანიშვნა და გათავისუფლება ხდება ეკლესიის წარდგინებით’’. მართლმადიდებლური რელიგიის სწავლების ნებაყოფილობითობა არაფერს ცვლის, ვინაიდან, როგორც საკონსტიტუციო შეთანხმების შესავალშია მითითებული: ,,საქართველოს მოსახლეობის დიდი უმრავლესობა მართლმადიდებელი ქრისტიანია’’. აქედან გამომდინარე არჩევანი ა პრიორი გაკეთებულია. მთავარი ისაა, რომ ეკლესია სახელმწიფოს საგანმანათლებლო სისტემაზე მნიშვნელოვან ზეგავლენას ახდენს და პოლიტიკური სოციალიზაციის პროცესსაც ის წარმართავს. არავისთვის არაა საიდუმლო, რომ მართლმადიდებელ მორწმუნეთა შორის ანტიდემოკრატიული განწყობილებებია გაბატონებული. ამიტომ, იმის ილუზია არ უნდა გაგვიჩნდეს, რომ საზოგადოებაში ეროვნული ღირებულებებისა და თვითმყოფადობის სამოქალაქო გაგება დაისადგურებს. ამ თვალსაზრისით, იშვიათ მაგალითს წარმოადგენს 2005 წლის 23 დეკემბერის, მართლმადიდებელი ეკლესიის წმინდა სინოდის ერთ-ერთი განჩინება: ,,ახალგაზრდული ცენტრების შექმნით ეკლესია დაეხმარება მომავალ თაობას სახელმწიფოებრივი აზროვნების, ერის წინაშე პასუხისმგებლობის... ჩამოყალიბებაში.” თუ დასავლური ღირებულებებისადმი მართლმადიდებელი ეკლესიის დამოკიდებულებას გავითვალისწინებთ, ადვილი წარმოსადგენია სახელმწიფოებრივი აზროვნების არსს როგორ აუხსნის ეკლესია ქართველ ახალგაზრდობას.
საკონსტიტუციო შეთანხმებას ბევრი სეკულარიზაციის გამოვლინებად მიიჩნევს, ხაზს უსვამს რა უფლებამოსილების გამიჯვნას ეკლესიასა და სახელმწიფოს შორის. სინამდვილეში ეკლესია კონსტიტუციური დონის დოკუმენტის სუბიექტადაა გამოცხადებული და მისი პოლიტიკურ მნიშვნელობა საკმაოდ საშიშია. ეს შეთანხმება საზოგადოების შეგნებაში მართლმადიდებლური რელიგიის უპირატესობის იდეას ნერგავს. ეკლესიის გავლენა და როლი ქვეყნის პოლიტიკურ ცხოვრებაში არა თუ იკლებს, იზრდება და საყოველთაო ხდება. მართლმადიდებლური რელიგია ერთადერთია, რომელიც მსგავსი ტიპის დოკუმენტით მნიშვნელოვან პოლიტიკურ სფეროებში სახელმწიფოს თანაზიარ სუბიექტად გვევლინება და ლამის სახელმწიფო რელიგიას წარმოადგენს. ამგავრი უფლებამოსილების ფარგლებში მართლმადიდებელ ეკლესიას (სხვა ეკლესიებთან შედარებით) თავისი ინტერესების უკეთ დაცვისათვის მოქმედების ფართო არეალი და რაც მთავარია, სახელმწიფო ძალაუფლების მხარდაჭერა გააჩნია. საინტერესოა ასეთ პირობებში როგორ უნდა უზრუნველყოს საქართველომ ,,ქვეეყანაში მცხოვრები ყველა... რელიგიური ჯგუფის ინტერესების, უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვა” (ეროვნული უსაფრთხოების კონცეფცია)?
ყოველივე აღნიშნულიდან გამომდინარე, იდენტობის, კულტურის, ეროვნული თვითმყოფადობის, ღირებულებების ,,ეროვნული უსაფრთხოების უზრუნველყოფის მნიშვნელოვან ელემენტად მიჩნევა’’ სერიოზულ რისკს წარმოადგენს: თუ ქართული კულტურისა და ეროვნული ფასეულობების (რაზეც აგებულია უსაფრთხოების კონცეფციის პროექტი) შემოქმედად მართლმადიდებლური რელიგია ითვლება, ნიშნავს თუ არა ეს მხოლოდ ამ უკანასკნელის უსაფრთხოებას? ანუ, სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ეროვნული უსაფრთხოების კონცეფცია რეალურად მართლმადიდებელი ეკლესიის, უფრო სწორედ, საქართველოს საპატრიარქოს უსაფრთხოების კონცეფციაც ხომ არ არის? თუ კულტურის, ეროვნული ღირებულებების და იდენტობის ინტერპრეტატორად მართლმადიდებელი ეკლესია გვევლინება, მათ მიმართ საფრთხეთა იდენტიფიკაციისას, შესაბამისი იურიდიული უფლებამოსილების პირობებში, ლაკმუსის ქაღალდის ფუნქციასაც ის შეასრულებს. საკონსტიტუციო შეთანხმებით ეკლესიამ თავისი დე ფაქტო მდგომარეობა დე იურე-ც უზრუნველყო.
არამართლმადიდებელი მოსახლეობა, ბუნებრივია, საშიშროებად აღიქვამს ასეთ მდგომარეობას. შედეგად საზოგადოებაში ყალიბდება მარგინალური ჯგუფები, რომლებიც სრულფასოვნად ვეღარ მონაწილეობენ საერთო საზოგადოებრივ პროცესებში, რაც, პირველ რიგში, სახელმწიფოს ერთიანობას უქმნის საფრთხეს. საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია ხომ სტერილურია სიახლეებისა და ,,უცხოს’’ მიმართ და უარყოფს მას.
მაშასადამე, როგორც დავინახეთ, იდენტობის, ღირებულებებისა და ფასეულობების საკითხი უსაფრთხოების სფეროში მშვიდად ყოფნის საფუძველს არ იძლევა. ერთი შეხედვით აქ თითქოს საშიში არაფერია. საქმეც ისაა, რომ საფრთხე თავს მალავს: ის არ დევს ხელის გულზე, არ არის ყველასათვის აშკარა. ვინაიდან ეკლესიასა და სახელმწიფოს შორის ასეთი ტიპის ურთიერთობები საზოგადოებაში დისკომფორტს არ იწვევს და ვინაიდან მოსახლეობის დიდი ნაწილი ლოიალურიც კია მის მიმართ, სახელმწიფო და ეკლესიაც თვითკმაყოფილებას ეწევა. იმისათვის, რომ უსაფრთხოების კონცეფციაში ეს საფრთხე დავინახოთ, ვიტყოდი, დასავლური, ლიბერალური რიტორიკის მრავალფეროვანი ეგზოტიკა გვიშლის ხელს. უსაფრთხოების კონცეფციაში ეროვნული თვითმყოფადობის, ღირებულებების, ფასეულობების, როგორც საფრთხის იდენტიფიკაციის უმთავრესი მიზეზი, როგორც პოლიტიკურ, ისე საზოგადოებრივ დონეზე მისი რელიგიური მნიშვნელობაა. დიდი მნიშვნელობა აქვს იმ ფონს, რომელსაც ეკლესია ქმნის საზოგადოებაში, სადაც არ დაწყებულა სერიოზული ფიქრიც კი სეკურალიზაციის აუცილებლობის თაობაზე. საზოგადოება უფრო დესეკულარიზაციის მსხვერპლი ხდება იმ თვალსაზრისით, რომ მისი წევრების ცნობიერებაში სახელმწიფო, რელიგია და პირადი რწმენა ერთმანეთისაგან არ არის გამიჯნული და რაც მთავარია, სამთავე ეროვნული ერთიანობის კონტექსტში რელიგიურ ინტერპრეტაციას ექვემდებარება. რელიგიური მიდგომის ამგვარი ფორმა ,,უცხოს’’ არსებობას იმთავითვე გამორიცხავს, საფრთხედ აღიქვამს და უარყოფს მას. აშკარაა, რომ ეკლესიას აქვს შესაძლებლობა საზოგადოება სხვა რელიგიის წინააღმდეგ განაწყოს და ეს უკანასკნელი ერისა (სახელმწიფოსა) და ეკლესიისათვის საფრთხედ გამოაცხადოს. როდესაც ამგვარ შესაძლებლობებს პოლიტიკური მხარდაჭერაც ახლავს თან, ბუნებრივია, ქსენოფობიას ნოყიერი ნიადაგი ექმნება.

ჟურნალი ,,ზღვარი,, N2 {7} თებერვალი 2006

სტიგმა

,,ისინი საკუთარ თავს, ეკლესიასა და სამშობლოს ებრძვიან... ისინი არ არიან საზოგადოების სრულფასოვანი წევრები...,,

სტიგმატიზირების პრიმიტიულ, მაგრამ სრულიად გააზრებულ, შემთხვევასთან გვაქვს საქმე... ამით ისინი ორი რამის გაკეთებას ცდილობენ:



1. სანქცია: ცდილობენ ჯვარზე გააკრას ისინი, რომელთაც ტექსტს ხელი მოაწერეს. სტიგმატიზაცია = ეკლესიის პოზიცია, რომ ისინი არ არიან საზოგადოების წევრები, არიან სამშობლოსა და ეკლესიის მტრები + ეკლესიის პოზიციის პოლიტიკური თარგმანი (ან კოპირება) პოლიტიკური სუბიექტების მიერ + საზოგადოებრივი დისკურსი: საჯარო დისკუსიაში ამ პოზიციის რუპორიზაცია, რომ ისინი (ხელმომწერები)არასრულფასოვ

ანი ადამიანები არიან (გადაცემა ,,აქცენტები,,) + მოწოდებები სათანადო ქმედებებისაკენ: პოლიტიკური სუბიექტების სურვილი, ხელისმომწერთა ვინაობის გამოაშკარავებისა - მათი ,,გაშავების,, მიზნით და სასულიერო პირების მოწოდებები მრევლისადმი, ხელის მომწერთა, მინიმუმ, იგნორირებისა და მარგინალიზებისაკენ (მაგ. ჯვართამაღლების ტაძრის წინამძღვრის ქადაგება).

2. სანქციის პრევეციული ეფექტი: მათი გათვლით, ამ სანქციას (სტიგმატიზაცია, გნებავთ, ,,ჯვარზე გასმა,,) მომავალში პრევენციული ეფექტი უნდა ქონდეს ანუ ეს განცხადება ერთგვარ გამაფრთხილებელ უწყებას წარმოადგენს მათთვის, ვისაც ჯერ არ გასჩენია მსგავსი კითხვების დასმისა და მსგავსი ტექსტების წერის სურვილი... ან/და გასჩენია, მაგრამ სურვილებისა და აზრის გამოხატვის ფორმები ჯერ ვერ მოუნახავს...

სეკულარიზაცია, რომელიც არ იწვევს განადგურებას

იურგენ ჰაბერმასი

გერმანულიდან თარგმნა თენგიზ დალალიშვილმა

თემის აქტუალობა იმდენად დიდი და შთამბეჭდავია, რომ არჩენავის საშუალებაც, ფაქტობრივად, აღარ გვრჩება. დღეს საზოგადოებაში აზრთა სხვადასხვაობას ყველაზე მეტად ერთი მნიშვნელოვანი საკითხი იწვევს: რამდენად არის და საერთოდ არის თუ არა შესაძლებელი ადამიანის მიერ ადამიანის კლონირება და რამდენად მართებულია ადამიანის თვითშესაქმის ოპტიმიზაცია? პირველი ნაბიჯები ამ მიმართულებით მეცნიერებისა და ეკლესიების ორატორებს შორის მიმდინარე მძაფრი დისკუსიის დინამიკაში აისახა. ერთი მხარე ობსკურანტიზმის საფრთხესა და არქაული რწმენების გადმონაშთების მიმართ სუსტი მეცნიერული პოზიციების არსებობის საშიშროებაზე საუბრობდა. მეორე მხარე კი მკაცრი ნატურალიზმის მეცნიერული პროგრესისადმი რწმენას უარყოფდა, ნატურალიზმისა, რომელიც მორალს ანადგურებს. თუმცა, 11 სექტემბერმა ცხადყო, რომ სეკულარულ საზოგადოებასა და რელიგიებს შორის არსებულმა დაძაბულობამ სულ სხვა ფორმა შეიძინა.
თვითმკვლელი კამიკაძეები, რომლებმაც სამოქალაქო ტრანსპორტი ცოცხალ ყუმბარებად აქციეს და დასავლური ცივილიზაციის კაპიტალისტური ციტადელებს დაუშინეს, როგორც ატას ანდერძიდან და, სხვათა შორის, ბინ ლადენის ნათქვამიდანაც ჩანს, რელიგიური იდეებით იყვნენ შთაგონებულნი. მათთვის გლობალიზებული მოდერნის ჭეშმარიტი სახე ბოროტების, სატანის სახეა. თუმცა, ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ ვითარება მაინცდამაინც არც დასავლეთში იყო იდეალური: როდესაც ჩვენ ტელევიზიის საშუალებით აპოკალიფსური მოვლენის უნივერსალური მოწმენი გავხდით, კარგად დავინახეთ ისიც, თუ რა მაზოხისტური სიამოვნებით იმეორებდნენ კორესპონდენტები მანჰეტენის ტყუპებზე განხორციელებული ტერორისტული აქტის ამსახველ კადრებსა და ამასთან ერთად ბიბლიური სიუჟეტებითაც მოგვაბეზრეს თავი. ამერიკელი პრეზიდენტის და არა მხოლოდ მის გამოსვლას, სადაც ამ გაუგონარ სისასტიკეზე ადექვატური პასუხის აუცილებლობაზე იყო საუბარი, ძველი აღქმისეული ელფერი დაჰკრავდა. სეკულარული საზოგადოების შიგ შუაგულში მომხდარ ამ უგუნურ აფეთქებას თითქოს რელიგიის პოზიციები უნდა შეერყია. არა და, როგორც შემდეგ დავინახეთ, ყველაფერი სულ სხვაგვარად მოხდა: სინაგოგები, ეკლესიები და მეჩეთები ყველგან ხალხით იყო სავსე.
მიუხედავად რელიგიური დისკურსისა, ფუნდამენტალიზმი მაინც თანამედროვე ფენომენს წარმოადგენს. აშკარად თვალში საცემია ის ფაქტი, რომ კამიკაძე დამნაშავეების მოტივები და საშუალებები ერთმანეთს არ შეესატყვისება, რაც იმაზე მეტყველებს, რომ მათ სამშობლოში კულტურასა და საზოგადოებას შორის არსებული დროში შეუსაბამობის პრობლემა სერიოზულად დგას. ეს პრობლემა, უპირველეს ყოვლისა, ხელოვნურად დაჩქარებული და რადიკალური მოდერნიზაციის შედეგს წარმოადგენს. მიუხედავად იმისა, რომ ის, რაც საუკეთესო შემთხვევაში ჩვენს საზოგადოებაში შეიძლება აღქმულ იქნას, როგორც შემოქმედებითი განადგურების პროცესი, სხვა საზოგადოებას არ პირდება მისაღებ კომპენსაციას ტრადიციული ცხოვრების ფორმების განადგურების შედეგად მიყენებული ტკივილისათვის. იქ აქცენტი მხოლოდ ცხოვრების მატერიალური პირობების გაუმჯობესებაზე კეთდება. ძალიან მნიშვნელოვანია ის ფაქტი, რომ სულიერი ცვლილებების წინსვლას, რომელიც რელიგიისა და სახელმწიფოს ერთმანეთისაგან გამიჯვნას გულისხმობს, უწინარეს ყოვლისა, დამცირებისა და დათრგუნვის შეგრძნება აბრკოლებს. ევროპაშიც კი, რომელმაც საუკუნეები მიითვალა, რათა საკუთარი მორალი მოდერნის ორსახოვანი იანუსის ფორმაში ეპოვა, სეკულარიზაციის პროცესი ჯერ კიდევ ამბივალენტური გრძნობებითაა გამსჭვალული, რაც, დღესდრეობით, გენური ინჟინერიის თაობაზე გამართულ დისკუსიებში პოულობს ასახვას.
მოძალადე ორთოდოქსები როგორც დასავლეთში, ასევე ახლო და შორეულ აღმოსავლეთში, როგორც ქრისტიანებსა და იუდეველებში, ასევე მუსულმანებშიც არიან. თუ კულტურათა შორის ომების თავიდან აცილება გვინდა, ყოველთვის უნდა გვახსოვდეს, რომ სეკულარიზაციის პროცესი დასავლეთში დასრულებული ჯერ კიდევ არ არის; კარგად უნდა გავაცნობიეროთ ის, რომ ომი ტერორიზმის წინაარმდეგ არ არის ომი; რომ ტერორიზმი ყოველგვარ უბედურებას გვიქადის, და რომ ის უსიტყვოდ აღგვის კაცობრიბის კულტურულ სამყაროებს პირისაგან მიწისა. მსოფლიოს კულტურებმა უნდა დაგმონ ტერორისტების ყრუ ძალადობა და იარაღის ყოველგვარი გამოყენების გარეშე უნდა გამონახონ ერთმანეთთან საერთო ენა. გლობალიზაციის სახით, რომელიც თავისუფალი ბაზრების არსებობითაა გამოწვეული, ბევრი ჩვენთაგანი იმედოვნებდა, რომ პოლიტიკური რეალობა სამომავლოდ სულ სხვა სახეს მიიღებდა: დამყარდებოდა არა გლობალური უსაფრთხოების მხარდამჭერ სახელმწიფოთა ჰობსისეული ტრადიციული წესრიგი, ანუ არა პოლიცია, საიდუმლო სამსახურები და არმია, არამედ საყოველთაო, ცივილიზებული და კონსტიტუციური ძალაუფლება. რეალურად კი ცრუ იმედებით ვცხოვრობთ და ნაკლებად ვცდილობთ მოვლენათა გონივრულ გააზრებას. უნდა გვახსოვდეს, რომ საერთო დისკურსისა და ენის არარსებობის პირობებში განხეთქილებას საკუთარ სახლშიც ვერ ავიცილებთ თავიდან. არადასავლურ კულტურებში სეკულარიზაციის წარუმატებელობის შეფასებას კი მხოლოდ მაშინ შევძლებთ, როდესაც ნათელი წარმოდგენდა გვექნება იმის თაობაზე, თუ რას ნიშნავს სეკულარიზაცია დასავლურ პოსტსეკულარულ საზოგადოებაში. ამ თვალსაზრისით, მსურს ერთი ძველი თემა, რომელიც ,,რწმენასა და ცოდნას” ეხება, კვლავ წინ წამოვწიო. ეს არ იქნება ,,საკვირაო ქადაგება”, რომელიც მხარეთა პოლარიზაციას ახდენს: ერთ მხარეს აიძულებს ფეხზე იდგეს, ხოლო მეორეს უფლებას აძლევს, მჯდომიარემ მოუსმინოს მას.
ტერმინს - სეკულარიზაცია, ისტორიულად, უპირველეს ყოვლისა, იურიდიული მნიშვნელობას ჰქონდა, რაც სეკულარული სახელმწიფო ძალაუფლებისა და საეკლესიო სიკეთეების იძულებით ურთიერთგამიჯვნას ნიშნავდა. ამ მნიშვნელობამ თავი დაიმკვიდრა მაშინ, როდესაც კულტურულ და საზოგადოებრივ მოდერნს ჩაეყარა საფუძველი. იქედან მოყოლებული სეკულარიზმის მიმართ გამოითქვა უამრავი და განსხვავებული შეფასებები. ყოველი მათგანი ეკლესიის ავტორიტეტის სამოქალაქო ძალაუფლებით დამცრობასა და უკანონო მიტაცებაში გვდებს ბრალს. ერთი ინტერპრეტაციის მიხედვით: რელიგიური აზროვნებისა და ცხოვრების ფორმები სეკულარული, ყოველ შემთხვევაში, რაციონალური ექვივალენტით იცვლება. მეორე ინტერპრეტაციის მიხედვით: თანამედროვე აზროვნებისა და ცხოვრების ფორმების, როგორც არალეგიტიმური სიკეთეების დისკრედიტაციას აქვს ადგილი. ორთავე ინტერპრეტაცია ერთ და იმავე შეცდომას უშვებს. ისინი სეკულარიზაციას განიხილავენ, როგორც ნულოვან თამაშს. ერთ მხარეს დგას მეცნიერებისა და ტექნიკის მწარმოებელი ძალები. მეორე მხარეს კი რელიგია და ეკლესია. ერთმა შეიძლება მეორის ხარჯზე მოიპოვოს უპირატესობა, რასაც ლიბერალური თამაშის წესები პრინციპულად უშვებს. ეს წესები სწორედ მოდერნის დინამიური ძალების მიერ იქნა დამკვიდრებული. ეს სურათი ნამდვილად არ შეესაბამება პოსტსეკულარული საზოგადოების იდეას, რომელიც საზოგადოების მუდმივი სეკულარიზაციის პირობებში რელიგიური ერთობების არსებობითაა დაინტერესებული. დემოკრატიული შინაარსის მქონე საღი აზრის (common sense) ცივილეზებული როლი კვლავაც ჩრდილში რჩება. მას, როგორც მესამე მხარეს, რელიგიასა და მეცნიერებას შორის არსებული მრავალფეროვანი კონფლიქტების ფერხულში უწევს ადგილის დამკვიდრება. [...]
საღი აზრი პიროვნების ცნობიერებაზეა ორიენტირებული, პიროვნებისა, რომელსაც ინიციატივის, შეცდომის დაშვებისა და ამ უკანასკნელის გამოსწორების უნარი აქვს. მეცნიერებასთან დამოკიდებულებაში მას თავისებური პერსპექტივები აქვს დასახული. ნატურალიზმისათვის მოუხელთებელი ავტონომიური ცნობიერება რელიგიური ტრადიციებისადმი გარკვეულ დისტანციას ამკვიდრებს, თუმცა, ამავე დროს, ჩვენ ამ ტრადიციების მორალით ვცხოვრობთ. მეცნიერული პოზიცია რაციონალური დასაბუთების აუცილებლობაზე აკეთებს აქცენტს, რითაც ის, როგორც ჩანს, საღი აზრის (common sense) გადაბირებას ცდილობს. ამ უკანასკნელს კი დემოკრატიული კონსტიტუციური სახელმწიფოს რაციონალურ სამართალზე აგებულ სისტემაში საკმაოდ მყარად აქვს ფესვები გადგმული. ბუნებრივია, ეგალიტარულ ბუნებით სამართალსაც აქვს რელიგიური წარმომავლობა. იგი აზროვნების იმ რევოლუციური ცვლილებებიდან იღებს სათავეს, რომელსაც მსოფლიოს დიდი რელიგიების აღზევების დროს ჰქონდა ადგილი. მაგრამ კანონისა და პოლიტიკის ლეგიტიმაცია რაციონალურ სამართალზე დაყრდნობით კარგა ხანია რელიგიური ტრადიციების პროფანული წყაროებიდან იღებს სათავეს. რელიგიასთან მიმართებაში საღ აზრს (common sense) საკმაოდ მყარი საფუძვლები გააჩნია, რაც არა მხოლოდ რელიგიური ერთობების წევრთათვის არის აღიარებადი. aმიტომაც, ლიბერალური სახელმწიფო მორწმუნეთა შორის კვლავაც ბადებს ეჭვს: მათი გუმანით დასავლურმა სეკულარიზაციამ შეიძლება რელიგიების მარგინალიზაცია გამოიწვიოს.
რელიგიური თავისუფლების ფუნდამენტს მსოფლმხედველობრივი პლურალიზმის პაციფიზაცია წარმოადგენს. მსოფლმხედველობრივი პლურალიზმის შედეგების ტვირთი ყველაზე თანაბარად არ გადანაწილებული. აქამდე ლიბერალური სახელმწიფო საკუთარ მოქალაქეებს შორის მხოლოდ მორწმუნეებს იწყნარებდა, რათა მათი იდენტობა საზოგადოებრივ და კერძო სფეროებში როგორმე გადაენაწილებინა. დღეს კი მორწმუნეებმა თავიანთი რწმენის სეკულარულ ენაზე გადმოთარგმნა უნდა მოახდინონ მანამ, სანამ მათ არგუმენტებს აზრი და პერსპექტივა ექნება საზოგადოების უმრავლესობის მხრიდან ლოიალობის დამსახურების მიზნით. ამგვარად იქცევიან დღეს კათოლოკები და პროტესტანტები, როდესაც ისინი დედის ორგანიზმის გარეშე კვერცხუჯრედის განაყოფიერების უფლებას ადამიანის ფუნდამენტურ უფლებად მიიჩნევენ. ეს, ფაქტობრივად, ძირითადი კანონის სეკულარულ ენაზე ადამიანური შესაქმის ღვთაებრიობის ინტერპრეტაციის (ალბათ ნაჩქარევი) მცდელობაა. საყოველთაო აღიარებისაკენ სწრაფვა მხოლოდ იმ შემთხვევაში არ მიგვიყვანს რელიგიის უსამართლო მარგინალიზაციამდე, სეკულარული საზოგადოებაც მხოლოდ იმ შემთხვევაში არ დასცილდება თავის რაციონალურ ფესვებს, თუ სეკულარული მხარეც, თავის მხრივ, რელიგიის ენით არტიკულაციის შესაძლებლობებს უზრუნველყოფს. ზღვარი რელიგიურ და სეკულარულ საფუძვლებს შორის ისედაც არსებობს. ამიტომაც სადავო საზღვრების დადგენა ორივე მხარემ უნდა განიხილოს, როგორც კოოპერაციული პროცესი, სადაც განსხვავებული ინტერესებიც იქნება გათვალისწინებული.
ლიბერალურ პოლიტიკას საზოგადოების სეკულარულ ცნობიერებაზე გამართული დავის ექსტერნალიზაციის, ანუ მორწმუნეთა გონებიდან მისი გამოდევნის უფლება არ აქვს. დემოკრატიული შინაარსით გამსჭვალული საღი აზრი არ მოიცავს მხოლოდ ერთ სუბიექტს. ის მრავალფეროვანი საზოგადოების მენტალურ კონსტიტუციას ასახავს. სეკულარულ უმრავლესობას უფლება არ აქვს თავისი გადაწყვეტილებები მანამ განახორციელოს, სანამ ყურად არ იღებს იმ ოპონენტების პროტესტს, რომლებიც ამ გადაწყვეტილებების გამო, რწმენის თვალსაზრისით, თავს შეურაცხყოფილად გრძნობენ. უმრავლესობამ ეს პროტესტი უნდა აღიქვას, როგორც დროებითი ვეტო და ამით გაარკვიოს თუ რისი სწავლა შეუძლია მას აქედან. რელიგიური წარმომავლობის მორალური საფუძვლების მხედველობაში მიღებისას ლიბერალურმა სახელმწიფომ უნდა გაითვალისწინოს თავისი შესაძლებლობები: საკუთარი ისტორიის არტიკულაციის დონის სრულიად ახალი გამოწვევების სახით საერთო ადამინური გონის კულტურის (ჰეგელი) დამკვიდრება ვერ მოხერხდება. ბაზრის ენა დღეს ცხოვრების ყველა სფეროში აღწევს და ადამიანებს ურთიერთობების მეტად ეგოისტურ სქემას სთავაზობს. ამ სქემაში ცენტრალური ადგილი უპირატესობის ცნებას უჭირავს. ის სოციალური კავშირი, რომელსაც მოქალაქეთა ურთიერთაღიარება და სოლიდარობა უდევს საფუძვლად, ხელშეკრულების, რაციონალური არჩევანისა და მაქსიმალური მოგების ცნებებს ვერ ეწყობა. [...]
სეკულარული დისკურსი გამორიცხავს ყოველგვარ გაუგებრობასა და მღელვარებას. ის დრო, როდესაც ცოდვა დანაშაულად, ხოლო ღვთის ნების წინააღმდეგ წასვლა, კანონდარღვევად ითვლებოდა, ისტორიის ფურცლებს ჩაბარდა. ვინაიდან დღეს ადამიანში მიტევების სურვილი ხალისითა და სიკეთით იმსჭვალება, ადამიანთა ხვედრი ისეთი მძიმე აღარ იქნება როგორც ადრე. ჩვენ სერიოზულად განვიცდით უსამართლოდ განკიცხული, ღირსებაშელახული და მოკლული ადამიანების მიმართ წარსული მწუხარების შეუქცევადობას, რისი გამოსწორებაც ადამიანის შესაძლებლობებს დიდად აღემატება. დაკარგული იმედები ადამიანის მკვდრეთით აღდგომისა საგრძობ სიცარიელეებს ტოვებს. ჰორკჰაიმერის სამართლიანი სკეფსისი ბენიამინის გადაჭარბებული იმედების მიმართ ადამიანის ჰუმანურ სწრაფვაზე, რათა გამოასწოროს შეცდობა (მოკლულები ხომ მაინც მოკლულებად რჩებიან!) ნამდვილად არ უარყოფს იმ სუსტ იმპულსს, რომელსაც ამ უცვლელ რეალობაში რაღაცის შეცვლა ჯერ კიდევ შეუძლია. ბენიამინსა და ჰორკჰაიმერს შორის მიმოწერას 1937 წლის გაზაფხულზე ჰქონდა ადგილი. ამ ჭეშმარიტმა იმპულსმა და მისმა სისუსტემ კი ჰოლოკოსტის შემდეგ წარსულის გადახედვის (ადორნო) აუცილებელ და ამავე დროს ბიწიერ პრაქტიკაში ჰპოვა გაგრძელება. თითქოს იგივე იმპული ამ პრაქტიკის არაადექვატურობის თაობაზე გაზვიადებულ ჩივილშიც (Lamento) აისახა. როგორც ჩანს, მოდერნის ურწმუნო შვილებს მხოლოდ ერთმანეთის დადანაშაულება და საკუთარი პერსონის მნიშვნელობის წარმოჩენა უფრო შეუძლიათ, ვიდრე რელიგიური ტრადიციების ახლებური განმარტება. ისე ჩანს, თითქოს მათი სემანტიკური პოტენციალი სრულიად ამოწურულიყოს.
ამგვარ ამბივალენტობას შეუძლია რაციონალურ აზრამდე მიგვიყვანოს: დავიჭიროთ დისტანცია რელიგიის მიმართ ისე, რომ არ მოვახდინოთ მისი პერსპექტივების უგულვებელყოფა. ამ მოსაზრებას შეუძლია კულტურული კონფლიქტებისაგან დანაწევრებულ სამოქალაქო საზოგადოებაში განმანათლებლობის პროცესს სწორი მიმართულება მისცეს. პოსტსეკულარული საზოგადოება რელიგიასთან მიმართებაში აგრძელებს მუშაობის იმ კურსს, რომელმაც რელიგია მითოსში სრულყო, რაც, ბუნებრივია, მტრული აღქმის ამპარტავნულ მოსაზრებას კი არ ავითარებს, არამედ საკუთარ სახლში ენტროპიის წინააღმდეგაა მიმართული. დემოკრატიულად აღიარებულ საღ აზრს (common sense) მედიალური შედარების დაკანონებისა და ძალთა ყოველგვარი განსხვავების ტრივიალიზაციის უნდა ეშინოდეს. იმ მორალურ პოსტულატებს, რომლებიც აქამდე რელიგიურ ენაზე საკმაოდ დიფერენცირებულად იყო წარმოდგენილი, შეუძლია საყოველთაო რეზონანსი იმ შემთხვევაში გამოიწვიოს თუ უკვე კარგად დავიწყებულის და ამავე დროს მისი ტრივიალიზაციის იმპლიციტური სურვილისათვის სათანადო ფორმულა შეიქმნება. სეკულარიზაცია, რომელიც არ იწვევს განადგურებას, საკუთარ თავს განსხვავებული დისკურსის სეკულარულ ენაზე განმარტების მოდუსში სრულყოფს. ეს არის ის, რაც დასავლეთს, როგორც მსოფლიოს სეკულარულ ძალას, საკუთარი ისტორიიდან შეუძლია ისწავლოს.
დღეს ადამინის ემბრიონების წინააღმდეგ ხშირად მოიხმობენ ხოლმე მოსეს 1,27: ,,შექმნა ღმერთმა კაცი თავის ხატად, ღვთის ხატად შექმნა იგი, მამაკაცად და დედაკაცად შექმნა.,, უფალმა, რომელიც სიყვარულია, ადამისა და ევას სახით შექმნა თავისუფალი არსება, რომელიც მისი მსგავსია და არ უნდა ვიწამოთ იგი იმის გასაგებად, თუ რა იგულისხმება ღვისმსგავსებაში. ვერ იქნება სიყვარული სხვა ადამიანის შემეცნების, ხოლო თავისუფლება ურთიერთაღიარების გარეშე. ადამიანის განსხვავებული ფორმა, თავის მხრივ, თავისუფალი უნდა იყოს, რათა კვლავ მიიღოს უფლის წყალობა. ეს განსხვავებული ფორმა, ბუნებრივია, უფლის ხატია, მარამ ის მაინც წარმოგვიდგება როგორც ღვთის ქმნილება. თავისი წარმომავლობით ის ვერ იქნება უფლის სწორი. შემოქმედებითობა (Geschöpflichkeit) მიმსგავსებისა გამოხატავს ინტუიციას, რომელსაც შეუძლია რაღაც განსაზღვროს ჩვენს დამოკიდებულებაში ასევე რელიგიურად ხისტი სმენადობის ადამიანების მიმართ. ჰეგელმა იმთავითვე შენიშნა განსხვავება ,,ღვთაებრივ შემოქმედებასა” და უშუალოდ უფლის ხელით ,,შექმნილს” შორის. უფალი მხოლოდ მანამ იქნება ,,თავისუფალი ადამიანების ღმერთი”, სანამ იმ აბსოლუტურ განსხვავებას არ წავშლით, რომელიც შემოქმედსა და შექმნილს შორის არსებობს. მხოლოდ ამ შემთხვევაში არ გადაიქცევა ადამიანის ღვთაებრივი ფორმირება დეტერმინაციად, რომელიც ადამიანს თვითშსაქმის საშუალებას აძლევს.
ასეთი შემოქმედი, როგორც შემოქმედი და მხსნელი უფალი ერთად, ტექნიკოსის მსგავსად ბუნებით კანონებს არ მიმართავს. ის არც იმ ინფორმატიკოსს ჰგავს, რომელიც კოდური სისტემის წესებს იზუთხავს. ადამიანის სიცოცხლეში განხორციელებულ ხმას უფლისას ადამიანის შინაგან მორალურ სამყაროსთან აქვს კავშირი. სწორედ ამის გამო შეუძლია უფალს ,,განსაზღვროს” ადამიანი იმ თვალსაზრისით, რომ ეს უკანასკნელი თავისუფლებისა და მასთან ერთად მოვალეობების მატარებელი ხდება.

გერმანულიდან თარგმნა თენგიზ დალალიშვილმა

ჟურნალი ,,ზღვარი,, N 1 (6) იანვარი, 2006

კონფლიქტი ძალაუფლებასა და მორალს შორის

თენგიზ დალალიშვილის თარგმანი

ჰანს კიუნგი

კაცობრიობის ისტორიაში ძალაუფლებასა და მორალს შორის არსებული მუდმივი დაძაბულობის პირობებში, ნუთუ მორალმა ნამდვილად დაკარგა თავისი ადგილი? ამ კითხვაზე დადებით პასუხს იძლევიან მაკიაველისტი პოლიტიკოსები და პუბლიცისტები. ვინ არის ის, ვინც საგარეო პოლიტიკაში განსაზღვრული ეთიკური ,,ღირებულებების’’ შენარჩუნებას ითხოვს, _ ,,ქადაგი’’ და ,,წინასწარმეტყველი’’? ვინ არის ის, ვინც პოლიტიკას წმინდა ინტერესებზე აგებს, _ ცივი და ინტელიგენტი ,,სტრატეგოსი’’? ნუთუ შეუძლია უმნიშვნელო ინტერესებს, გავლენა მოახდინოს ძალაუფლებისა და მორალის შეხმატკბილებულ ურთიერთობებზე? ნუთუ ეს უმნიშვნელო ინტერესები გაცილებით ძლიერი აღმოჩნდება ხოლმე, ვიდრე მორალური პოსტულატები?




ა. ძალაუფლება და ადამიანის ამბივალენტური ბუნება


ძალაუფლებისა და მორალის ურთიერთმიმართების საკითხი მეტად რთულ პრობლემას წარმოადგენს. თუმცა არც ერთ ცნობილ პოლიტოლოგს ამ საკითხის თემატიზაცია არასოდეს მოუხდენია. საერთაშორისო ურთიერთობებისადმი მიძღვნილ უახლეს ლიტერატურაშიც რეალისტების (მაგრამ არა მორალისტების) ფილოსოფია დომინირებს. ისინი ავითარებენ მორგენთაუს პოლიტიკურ იდეებს, ძალაუფლებისა და მორალის ურთიერთმიმართების თაობაზე კი არაფერს ამბობენ. ჩვენ ამ საკითხს გვერდს ნამდვილად ვერ ავუქცევთ, პირიქით, განსაკუთრებით ჩავუღრმავდებით მას და ანალიზის დროს მოკლე ანთროპოლოგიურ წიაღსვლებსაც აუცილებლად მოვიშველიებთ.

ის აზრი, რომ ადამიანი არის ,,ზოონ პოლიტიკონ’’, ანუ ,,საზოგადოებრივი არსება’’, არისტოტელედან იღებს სათავეს, მაგრამ პირველად ნიცშემ და მასთან ერთად მაქს ვებერმა და ჰანს მორგენთაუმ გაიაზრეს ის, რომ ამ ,,პოლიტიკურ არსებას’’ ,,ძალაუფლებისადმი სწრაფვა’’ ახასიათებს. უნდა ვიცოდეთ, რომ ძალაუფლების გაგება პოლიტიკაში ყოველთვის ადამიანის ტიპზეა დამოკიდებული:

• ვინც ოპტიმისტი განმანათლებლისა და გულწრფელი ლიბერალის მსგავსად, ადამიანს თავისი ბუნებით განიხილავს, როგორც კარგს, გონიერს, რომელსაც შეიძლება მისცე განათლება და აღზარდო; ის, ვინც კოსმოსს მოწესრიგებული ფორმით აღიქვამს, პოლიტიკაში ადამიანის პროგრესისა და სამყაროს გაუმჯობესების პერსპექტივებს ხედავს. ასეთი პიროვნებისათვის ძალაუფლება სიკეთესა და კეთილდღეობას წარმოადგენს. კონტრშეკითხვა: არის თუ არა შესაძლებელი, რომ სიკეთისაგან და ამ სიკეთით გამსჭვალული ადამიანისაგან ბოროტება იშვას?
• ვინც პესიმისტი ანალიტიკოსისა და იდეოლოგიური კრიტიკით დაკავებული ფილოსოფოსისა თუ თეოლოგის მსგავსად, ადამიანს თავისი ბუნებით განიხილავს, როგორც გარყვნილს, ზნედაცემულს, უგუნურსა და საშიშს; ვინც სამყაროს ქაოტური ფორმით აღიქვამს, მისთვის პოლიტიკა ყოველთვის ბინძური და გარდაუვალი ბოროტება იქნება. ამიტომ ძალაუფლებას ის განიხილავს, როგორც ბოროტებასა და რაღაც დემონურს. კონტრშეკითხვა: არის კი ძალაუფლების პოლიტიკური გამოყენების ყოველი აქტი ცუდი და აუცილებლად ბოროტებით გამსჭვალული?

ჭეშმარიტების რეალისტური ხედვა ორმაგი რეალობის – ბოროტებისა და სიკეთის – სამყაროს აღიარებს და ადამიანშიც ორთავეს ნაზავე მიუთითებს. ადამიანი არც ანგელოზია და არც ეშმაკი. Aამბობენ: ადამიანი ეშმაკი რომ ყოფილიყო, მმართველობა შეუძლებელი იქნებოდაო. Aან კიდევ: ადამიანი რომ ანგელოზი იყოს, მმართველობა საჭირო აღარ იქნებოდაო. მაგრამ ადამიანი გონებასა და უგუნურებას, სიკეთესა და ბოროტებას შორის მდგარი კომპლექსური და ამბივალენტური არსებაა, რომელშიც ეგოიზმი და სიკეთე ერთადაა შერწყმული. Mმას შეუძლია ძალაუფლება როგორც კარგი, ისე ცუდი საქმისათვის გამოიყენოს – დიდი თუ მცირე მასშტაბებით, პირად ცხოვრებასა თუ პოლიტიკაში.

და მაინც, რა არის ძალაუფლება? ზოგადად რომ ვთქვათ, ძალაუფლება არის უფლებამოსილება, შესაძლებლობა, გნებავთ თავისუფლება, რომელიც სხვა ადამიანებისა თუ მათი ქცევების გაკონტროლებას ისახავს მიზნად. უფრო ზუსტად რომ ვთქვათ, მაქს ვებერის კლასიკური სოციოლოგიური განმარტების მიხედვით: ძალაუფლება არის სოციალურ ურთიერთობებში საკუთარი ნების მოწინააღმდეგეზე თავის მოხვევის თითოეული შანსი და არ აქვს მნიშვნელობა იმას, თუ რას ეფუძნება ეს შანსები.’’ მაშასდამე, შესაძლებელია ,,ვინმემ ადამიანის პოზიტიური თვისებები და მისი აზროვნების სტრუქტურა ისეთ პირობებში ჩააყენოს, რომ მოცემულ სიტუაციაში საკუთარი ნება განახორციელოს’’. ყოველ ადამიანს ხომ თავისებური ხასიათი აქვს. შესაბამისად, ყოველ მათგანში არის ხშირად გამოუყენებელი, თუ მინიმალური ძალაუფლება. ძალაუფლების გარეგანი გამოხატულების არქონა არ ნიშნავს შინაგანი ძალისა და ძლიერების დაკარგვას, რაც ყველაზე მეტად სწორედ ყოვლისშემძლე დიქტატორებს აშინებთ. ისინი ფიქრობენ, რომ მოწინაარმდეგეების დამორჩილებას მხოლოდ მათი ფიზიკური ლიკვიდაციით თუ შეძლებენ...

ძალაუფლება და ძალაუფლების პოლიტიკა, აღნიშნული გაგებისაგან განსხვავებით, სინამდვილეში, ადამიანის არსიდან იღებს სათავეს და ბუნებრივია, ნაწილობრივ, მის ამბივალენტურ ბუნებას უკავშირდება:

• ადამიანის ძალაუფლება შეიძლება კარგი, ჭეშმარიტად ადამიანური, ჰუმანური, და საკეთილდღეო აღმოჩნდეს საზოგადოებისათვის. ასეთ შემთხვევაში, სულ მცირე, სამშვიდობო პოლიტიკის განხორციელება უკვე შესაძლებელია.
• ადამიანის ძალაუფლება ცუდი, არაადამიანური და არაჰუმანურიც შეიძლება იყოს, რაც ბუნებრიავია საზოგადოებისათვის საზიანო იქნება. არაჰუმანური ძალაუფლების პოლიტიკას მრავალგვარი უარყოფითი გამოვლინება ახასიათებს.

აღსანიშნავია ის ფაქტი, რომ პოლიტიკაში ძალაუფლება ამბივალენტური არსების – ადამიანის – ხელში ყველგან და ყოველთვის ვერ იქნება მხოლოდ პოზიტიური ან მხოლოდ ნეგატიური კუთხით გამოყენებული. აქედან გამომდინარე, უცნაური იყო კაცობრიობის მცდელობა – ძალაუფლების ბოროტად გამოყენებისათვის ძალაუფლების მფლობელები დაეპირისპირებინა.




ბ. აღმოჩენები ძალაუფლების ბოროტად გამოყენების წინააღმდეგ


XX საუკუნეში საერთაშორისო ურთიერთობების კვლევა გეოგრაფიის, ეკონომიკის, ფსიქოლოგიის, სოციოლოგიის, ფილოსოფიისა და სწრაფად განვითარებადი პოლიტოლოგიის ფარგლებში დაიწყო. თუ რამდენად ნაყოფიერია ძალაუფლებისა და ძალაუფლების ბოროტად გამოყენების შეძლებისდაგვარად ფართო პოლიტოლოგიური კვლევა თანამდეროვეობისა და მომავლისათვის, ამას შვეიცარიელი პოლიტოლოგის, ალოის რიკლინის (St. Gallen) ისტორიულ-ფილოსოფიური ანალიზი სამაგალითოდ გვიჩვენებს. ის შესაშური სიცხადითა და სისტემატიურობით გვიხსნის, თუ რა საშუალებებს მიმართავდნენ დასავლური ცივილიზაციის მამები ანტიკურ საბერძნეთში, რათა ძალაუფლების გამოყენება როგორმე დაერეგულირებინათ. ,,ცდებისა და შეცდომების’’ სამიათასწლოვან პროცესში ევროპამ ძალაუფლების ბოროტად გამოყენების წინააღმდეგ ექვსი დიდი აღმოჩენა გააკეთა, აღმოჩენა, რომელიც ,,დღეს სამართლებრივი და სოციალური, დემოკრატიული სახელმწიფოს არსებით შინაარს წარმოადგენს’’: ,,ადამიანის მიერ მოფიქრებული, ექსპერიმენტებით შემოწმებული და მუდმივად განვითარებადი პოლიტიკური ინოვაციები’’ ,,ცივილიზაციის ისტორიაში სულ მცირე, ისეთივე მნიშვნელობისაა, როგორც, მაგალითად, სტამბის, ორთქმავლის ან კომპიუტერის გამოგონება’’. რიკლინი თავის მკაფიო დასკვნებში სწორედ იმ ექვსი აღმოჩენის თაობაზე საუბრობს, რომელიც ინსტიტუციონალიზირებული პოლიტიკური ეთიკის სახით დღემდე ინარჩუნებს თავის მნიშვნელობას.

პირველი აღმოჩენა: ძალაუფლების შეზღუდვა კონსტიტუციითა და კანონებით. ძალაუფლების შეზღუდვა მმართველთა კანონმორჩილების პრინციპითაც შეიძლება. თვითნებობის წინააღმდეგ კანონის უზენაესობის (ნომოკრატია) ფილოსოფიური დასაბუთება ჯერ კიდევ პლატონთან გვხვდება. არისტოტელემ კი ეს იდეა განავითარა და ერთმანეთისაგან გამიჯნა კანონი და (უპირველეს ყოვლისა დაუწერელი) კონსტიტუცია. უნდა ბატონობდნენ კანონები და არა ადამიანები! კანონი კი თავის მხრივ, კონსტიტუციასთან უნდა მოდიოდეს შესაბამისობაში. პირველი დაწერილი კონსტიტუცია ჯერ კიდევ მოდერნის დასაწყისში (1654 წელს, ოლივერ კრომველის დროს) გვხვდება, თუმცა მისი განხორციელება, ზოგადად, XIX-XX საუკუნეებში გახდა შესაძლებელი.

მეორე აღმოჩენა: ძალაუფლების დანაწილება შერეული კონსტიტუციისა თუ ძალაუფლების გადანაწილების პრინციპით. სახელმწიფოში მონოკრატიული, ოლიგოკრატიული და დემოკრატიული ელემენტებისაგან შემდგარი კონსტიტუციის იდეაც პლატონს ეკუთვნის. მოგვიანებით ის არისტოტელემ, პოლიბიოსმა, ციცერონმა, თომა აქვინელმა და იტალიური რენესანსის წარმომადგენლებმა განავითარეს. სხვადასხვა ურთიერთმაკონტროლებელ ორგანოებს შორის ძალაუფლების ამდაგვარი გადანაწილების მეტნაკლებად რეალისტური იდეა XVI საუკუნეში დონატო ჯიანოტის (მან ერთმანეთისაგან გამიჯნა სახელმწიფოს ოთხი ფუნქცია და გადაწყვეტილების მიღების სამი ფაზა) მიერ იქნა წამოყენებული, ხოლო XVIII საუკუნეში მონტესკიე მას _ უკვე თანამედროვე ფორმით _ ფეოდალურ აბსოლუტიზმს უპირისპირებს. თუმცა ის ტერმინს: ,,séparation des pouvoirs’’ ჯერ კიდევ არ იყენებს თავისუფლად და საკანონმდებლო, აღმასრულებელ და სასამართლო ხელისუფლების დიფერენცირებასაც არ ახდენს მკაფიოდ. მიუხედავად ამისა, ამ პერიოდიდან მოყოლებული აშკარა გახდა, რომ არაკონტროლირებადი ძალაუფლება, ძალაუფლების კონცენტრაცია და პირველ ყოვლისა ძალაუფლების მონოპოლია თითოეული ადამიანის თავისუფლებას უქმნის საფრთხეს და ამიტომაც ძალაუფლება ძალაუფლებითვე უნდა შეზღუდულიყო (Que le pouvoir arête le pouvoir).

მესამე აღმოჩენა: ძალაუფლების შეზღუდვა ხელშეუხებელი ფუნდამენტური უფლებებით. ის აზრი, რომ არსებობს ხელშეუხებელი და ფუნდამენტური უფლებები, რომელიც ზესახელმწიფოებრივია (მაგრამ სახელმწიფო უნდა იცავდეს მას) და თვით ადამიანის ბუნებაშია გამყარებული, პირველად განმანათლებლობის ეპოქაში გაცხადდა. თუმცა, მისი საფუძვლები ანტიკურ პერიოდსა და ქრისტიანობაში ძევს. ამ აზრს, უპირველეს ყოვლისა, ჯონ ლოკთან და 1976 წლის ამერიკაში მისი იდეებით შთაგონებული დამოუკიდებლობის ფილოსოფიის ტექსტებში ვხვდებით (თომას ჯეფერსონი გააზრებულად საუბრობს საკუთრების უფლების თაობაზე), რომლებიც საფრანგეთის რევოლუციის (1789) ადამიანის უფლებების დეკლარაციის იდეალად მოგვევლინა. 1948 წელს გაერთიანებული ერების ორგანიზაციამ მსოფლიოს ადამიანის უფლებათა უნივერსალური დეკლარაცია წარუდგინა. დღეს იგი თითქმის ყველა თანამედროვე კონსტიტუციაშია დაცული. იოანე XXIII-მ და ვატიკანის მეორე კრებამ (1962-65) ადამიანის უფლებები კათოლიკურ ეკლესიაშიც დაამკვიდრა. რომი ხომ მას ძალიან დიდი ხნის განმავლობაში ღვთისგმობად მიიჩნევდა.

მეოთხე აღმოჩენა: ძალაუფლების შეზღუდვა შესაბამისობის პრინციპით. სახელმწიფოს და საერთოდ ძალაუფლების მატარებელს მხოლოდ ლეგიტიმური მიზნების შესაბამისი საშუალებების გამოიყენების უფლება აქვს. მან უნდა დაიცვას საშუალებათა შესაბამისობის (გადამეტების აკრძალვა) პრინციპი, როგორც ეს თანამედროვე სისხლის სამართალშია მოცემული. თუმცა საერთაშორისო სამართალში ამ პრინციპთან ერთად, სანქციების (საპასუხო ზომა), რეპრესალიებისა და თავდაცვის უფლების გამოყენებისას, უწინარეს ყოვლისა, სახელმწიფოთა თვითდახმარების პრინციპის გათვალისწინება ხდება. ჩვენს დროში ძალაუფლების შეზღუდვის პრინციპი ყოველგვარი კანონმდებლობის, კანონის გამოყენებისა და სასამართლო პრაქტიკის სამართლებრივ ფუნდამენტს წარმოადგენს.

მეხუთე აღმოჩენა: ძალაუფლების განხორციელებაში საყოველთაო მონაწილეობა. აქ დემოკრატიის ის ფორმა იგულისხმება, რომელიც ათენში არსებობდა: ძალაუფლების მატარებელთა და ადრესატთა მინიმალური იდენტობა. ეს პრინციპიც მოდერნში, _ უპირველეს ყოვლისა ინგლისური პარლამენტის, ფრანგული და ამერიკული რევოლუციების ფონზე _ განხორციელდა. XX საუკუნეში კი მან სრულყოფილი სახე მიიღო. გასულ საუკუნეში საყოველთაო საარჩევნო უფლება სახელმწიფოს ყველა ზრდასრულ მამაკაც მოქალაქეს, ხოლო მოგვიანებით უკვე ქალებსაც მიენიჭა.

მეექვსე აღმოჩენა: ძალაუფლების დაბალანსება ძალაუფლების მფლობელთა მხრიდან ზეწოლის შემცირებით. სამართლიანობა მოითხოვს, რომ ძალაუფლების მფლობელთა მხრიდან ზეწოლა აღიკვეთოს. ზეწოლას შეიძლება ადგილი ჰქონდეს ძლიერ და სუსტ ინდივიდებსა და ჯგუფებს, პრივილეგირებულ და არაპრივილეგირებულ ადამიანებს, დამქირავებელსა და მოსამსახურეს, დასაქმებულ და შრომის პროცესს მოწყვეტილ ადამინებს შორის. ძალაუფლების შეზღუდვა არასოდეს არაა ადვილი. ამიტომ, სახელმწიფომ და სხვა ინსტიტუტებმა კეთილსინდისიერად უნდა გააწონასწოროს ის. აქ გზა ფორმალისტურ ეგალიტარიზმსა და სოციალურ-დარვინისტულ უტილიტარიზმს შორის უნდა მოიძებნოს, როგორც ეს ჩვენ დროში სამართლიანობის დიდმა თეორეტიკოსმა, ჯონ როულზმა სცადა.

ეს აღმოჩენები, რომლებიც ძალაუფლების დარეგულირებას ისახავს მიზნად, მნიშვნელოვანია სწორედ საგარეო და მსოფლიო პოლიტიკისათვის. თუმცა ყველა ეს აღმოჩენა, უპირველეს ყოვლისა, განსაზღვრული ხალხისა თუ სახელმწიფოსთვისაა რელევანტური. მაშ, როგორ უნდა მოხდეს ძალაუფლების დარეგულირება ერებს შორის? ამაზე უკვე იზრუნეს ჰანს მორგენთაუს შთამომავლებმა და მისი თეორიისაგან განსხვავებული, ,,ნეორეალისტური’’ პოლიტიკური თეორია შექმნეს.





გ. ეთიკის ,,მეცნიერული’’ უგულებელყოფა

ჰანს მორგენთაუს ამერიკელი პოლიტოლოგები ,,მამა-დამფუძნებელს’’ უწოდებენ (სტენლი ჰოფმანი). მიუხედავად ამისა ,,პოლიტიკური რეალიზმის’’ წარმომადგენელთა შორის მორგენთაუს თეორიის მიმართ კრიტიკული განწყობა იმთავითვე არსებობდა. კრიტიკა, უპირველეს ყოვლისა, იმ ცენტრალურ ცნებას ეხება, რომელსაც საერთაშორისო ურთიერთობები უნდა განემარტა. კრიტიკოსთა აზრით, ეს ცნება ბუნდოვანია და სიზუსტეც აკლია:

• ძალაუფლების ცნება არის ძალიან ფართოდ გაგებული (ნიცშეს გავლენაზე მაშინ არავინ საუბრობდა). ამ ცნების მიხედვით, ძალაუფლებისადმი სწრაფვა ადამიანის ბუნების ზოგადი ხასიათი და თვითმიზანია. მან უგულებელყო ადამიანში სხვა ჰუმანური და პოზიტიური თვისებები, რომელთა წყალობითაც ომებს სახელმწიფოებს შორის ინტენსიური ხასიათი არ აქვს.
• ძალიან ზოგად წინაპირობას წარმოადგენდა ასევე რაციონალობის პრინციპი საერთაშორისო ურთიერთობებში: ეს პრინციპი არც შესაძლო ირაციონალიზმსა და არც საინფორმაციო დეფიციტსა თუ სიმულაციებს არ ითვალისწინებს.
• ძალთა წონასწორობა უნივერსალურ ცნებად წარმოგვიდგა: ის მხოლოდ არსებული წონასწორობის თაობაზე გვიქმნის წარმოდგენას, მაგრამ არა ზოგადად ძალთა შეჯახების ნებისმიერ სიტუაციაზე.

ამგვარი უადგილო განზოგადებებიდან გამომდინარე კონფლიქტი გარდაუვალი იყო. მისი თავიდან აცილება მხოლოდ ახალი, ,,უფრო მეცნიერული’’ თეორიების შექმნით თუ იქნებოდა შესაძლებელი. ასე და ამრიგად მოევლინენ სამყაროს ,,ახალი რეალისტები’’ ანუ ,,ნეორეალისტები’’. ისინი კლასიკოსი რეალისტებისაგან (მორგენთაუ, კისინჯერი) ბევრად განსხვავდებიან. მსოფლიო პოლიტიკაში მზარდი უთანხმოებისა და თანამშრომლობის ასახსნელად ისინი არა ადამიანის ბუნებას, არამედ მსოფლიო პოლიტიკის, როგორც ასეთის, კონკურენციაზე ორიენტირებულ ანარქიულ ხასიათს მიმართავენ. სტაბილურობისა და დესტაბილიზაციის, ომისა და მშვიდობის მუდმუვი მონაცვლეობის ახსნა საერთაშორისო სისტემათა თეორიის მეშვეობით ხდება. აღნიშნული თეორია სისტემაში არსებულ სტრუქტურებსა და ძალთა განაწილებაზეა ორიენტირებული. სტრუქტურალისტურ სისტემათა თეორიას ძალაუფლებისა და ძალთა წონასწორობის თაობაზე მყარი თეორია უნდა შეექმნა. იმ დიდ წინამორბედთა შემდეგ, რომლებიც მორგენთაუს ადრევე აკრიტიკებდნენ, ნეორეალისტური სინთეზი, საბოლოოდ, 1979 წელს კენეთ ნ. უოლცმა წარმოადგინა და დღემდე ის ავტორიტეტული თეორიაა. საყოველთაო აზრის მიხედვით, უოლცმა საერთაშორისო პოლიტიკის მჭიდრო და დედუქციური თეორიის შექმნა მოახერხა: მორგენთაუს ყოვლისმომცველი ,,სუბიექტივიზმისა’’ და ,,საღი აზრის’’ (,,common sense’’) მაგივრად, მან მსოფლიო პოლიტიკის ჯერ კიდევ მზარდი რაციონალიზაციის პრინციპი აირჩია.

ზოგიერთ კრიტიკოსს ნეორეალისტური სინთეზის მიმართაც გაუჩნდა უკმარისობის გრძნობა. ჰარვარდის უნივერსიტეტის პოლიტოლოგმა რობერტ ო. კიოჰენმა გამოაქვეყნა დისკუსიის მასალები შემდეგ პრობლემატურ საკითხებთან დაკავშირებით: ძალაუფლება და ძალთა წონასწორობა; საგარეო პოლიტიკის მიმართ საშინაო პოლიტიკის მნიშვნელობის უგულებელყოფა; სტრუქტურალისტური სისტემათა თეორიის სისტემურ-იმანენტური სირთულეები საერთაშორისო ურთიერთობებში მიმდინარე ცვლილებებთან დაკავშირებით; და ბოლოს, პოზიტივისტურ მეთოდოლოგიაზე დაყრდნობით ისტორიის უგულებელყოფის ტენდენცია, ისტორიისა, რომელსაც, საბოლოო ჯამში, ყველა საერთაშორისო სისტემა ეფუძნება. ნეორეალიზმის, როგორც კომპლექსური პოლიტოლოგიური თეორიის თაობაზე მე აქ არაფერს ვიტყვი. ჩვენ უბრალოდ გვაინტერესებს ბოლო კრიტიკული პუნქტი: ისტორიის, ან სულ მცირე, მისი პირველხარისხოვანი ასპექტების იგნორირება. კიოჰენის აზრით, ,,უოლცისეული ნეორეალიზმის მიმართ ფართოდ გავრცელებული და განსხვავებული გრძნობები დაუკმაყოფილებლობისა’’ კლასიკური რეალიზმის თეორიასთან (რომელიც დღის წესრიგში ატომური ომის საშიშროებას აყენებს) ერთად, უწინარეს ყოვლისა, ,,მსოფლიო პოლიტიკის შეფასების კრიტიკული იდეალიზმის ტრადიციებიდან იღებს სათავეს.’’ მაგრამ რა არის აქ ,,კრიტიკული’’ და რა ,,იდეალისტური’’? ჰარვარდის გონიერი ინტელექტუალი თავად მიგვითითებს ყოველგვარი ნეორეალისტური პოზიციის სისტემურ სისუსტეებზე, მაგრამ თავადაც გამოუვალ მდგომარეობაში ვარდება, როდესაც ისტორიის თაობაზე რიჩარდ კ. ეშლის გინდა არ გინდა სამართლიან შეკითხვაზე მიდის საუბარი. შეკითხვა ასეთია: ,,ვინ და როგორ შეძლებს ისტორიის ინტეგრირებას იმ ტიპის თეორიაში, რომელიც მე შევქმენი?’’

სინამდვილეში: საერთაშორისო ურთიერთობათა ყველა ეს ნეორეალისტი (თუ როგორც ხშირად უწოდებენ) თეორეტიკოსი დღესდღეობით (მორგენთაუსა და კისინჯერისაგან განსხვავებით) ეკონომიკურ ინფრასტრუქტურებზე, ფორმალური თუ არაფორმალური საერთაშორისო ორგანიზაციების როლსა და ურთიერთდამოკიდებულების პრობლემატიკაზე უფროა ორიენტირებული. ამასთან ერთად, ისინი, პოზიტივისტურ-სტრუქტურალისტ

ურ მეთოდოლოგიასა და რედუქციის საფუძველზე, ისტორიის პირველხარისხოვან ასპექტებს, უპირველეს ყოვლისა კი მსოფლიო პოლიტიკური კონფლიქტების ეთნიურ, ეთიკურ და რელიგიურ განზომილებებს უგულებელყოფენ. ნეორეალისტურ დისკურსს კარგად რომ დავაკვირდეთ, გარკვეულ წილად, შეიძლება ნეოსქოლასტიკა მოგვაგონდეს: ამდენი განმარტებები, სიზუსტეები, განმასხვავებელი ნიშნები და ამავე დროს ამდენი აბსტრაქტულობა, ირეალურობა, ცნებებისა და აზრების აკრობატიკა. მსგავსი რამ ნაკლებად ,,აკადემიურ’’ მორგენთაუსთანაც კი (სხვათა შორის იგი პრაქტიკოს პოლიტიკოსებს გაცილებით მეტს სთავაზობდა) არ გვხვდება.

საინტერესოა, შეძლებს თუ არა სტრუქტურალისტური სისტემათა თეორია 1989 წლის ევროპული რევოლუციებისა და ისრაელ-პალესტინის კონფლიქტის დამაჯერებლად ახსნას მაშინ, როდესაც ის ეთნიკური, ეთიკური და რელიგიური განზომილებების განზოგადებას ,,სისტემური’’ საფუძვლებიდან ახდენს? გამართლებულია ამგვარი განზოგადება? იქნება კი ეს თეორია, როგორც ჭეშმარიტად რეალისტური და როგორც მსოფლიო პოლიტიკის ,,პრობლების გადაწყვეტაზე ორიენტირებული თეორია’’, მისი მეცნიერული გამოყენებისას, საკმარისად დამაჯერებელი?

ამ მიმართულების ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი წარმომადგენელი, პრინსტონის უნივერსიტეტის პოლიტოლოგი, რობერტ გილპინი დარწმუნებულია, რომ ,,რეალიზმს, განსაკუთრებით კი ახალგაზრდა თაობის მეცნიერებში, ბევრი ვერ ეწყობა.’’ რატომ? ,,იმიტომ, რომ ის საუკეთესო შემთხვევაში ამორალურ მოძღვრებას შეიცავს და უარეს შემთხვევაში კი ნებართვისათვის კვლას, ომის წარმოაებასა და ძარცვა-გლეჯის გიჟურ აქტს უშვებს?’’ ეს ბოლო ხედვა არ არის მართებული. რეალისტები არ არიან ,,ამორალური მონსტრები’’. და მაინც, გილპინის აზრით, ,,აშკარად ძნელია გაამართლო’’ აზრი მათი ,,მორალური ნეიტრალობის’’ თაობაზე, რომელიც ამორალობას ემიჯნება.

თავად გილპინი, რომელსაც ომისა და მსოფლიო პოლიტიკური ცვლილებების, პოლიტიკური ეკონომიისა და ასევე სამონეტო პოლიტიკის თაობაზე ისტორიული პერსპექტივების გათვალისწინებით უამრავი წიგნი აქვს დაწერილი, ნეორეალისტურ თეორიაში მორალის საკითხის თაობაზე გასაოცარ უკმაყოფილებას ამჟღავნებს. მაკიაველის ,,მორალის’’ დამოწმება აქ ნამდვილად არ არის საკმარისი, მითუმეტეს, თუ მის მიმართ გილპინის აშკარა დისტანციაზე მივუთითებთ: ,,რეალიზმის ეს ამორალური ვერსია, რომელიც სახელმწიფოს უმაღლეს ავტორიტეტს აღიარებს და არანაირ ეთიკურ პრინციპებს არ უკავშირდება, რეალიზმის ჩემეულ გაგებას არ წარმოადგენს.’’

რა დასკვნა უნდა გავაკეთოთ აქედან? რეალისტური თეორიების პოლიტიკური ,,რჩევების’’ კუთხით განხილვისას გილპინის ბოლოდროინდელი ლტოლვა ,,აღსარებისადმი’’ ნაკლებად დაგვეხმარება: ის ხომ ,,კაბინეტის ლიბერალი’’ გამოდის, რომელსაც ,,ლიბერალური ღირებულებების’’ – დაუკვირდით თანმიმდევრობას – ,,ინდივიდუალიზმის, თავისუფლებისა და ადამიანის უფლებების’’ სწამს. თითქოს ყოველგვარ ამორალობას პოლიტიკაში ინდივიდუალიზმითა და თავისუფლებით არ ამართლებდნენ და თითქოს დღესაც არ ხდებოდეს ამგვარი რამ! თითქოს ლიბერალებმა არ უნდა გაიაზრონ ის, რომ პოლიტიკური მორალი განსაზღვრულ თავისუფლებებთან და უფლებებთან ერთად მოვალეობებსა და გარკვეულ მასშტაბებსაც მოიცავს.

აქ დასმული კითხვები, რომლებიც არა მხოლოდ პიროვნებებს, არამედ ერებსა და მათ პოლიტიკასაც ეხება, პასუხებს ითხოვს. მომდევნო ქვეთავში პოლიტიკისა და ეთიკის თაობაზე რამდენიმე არსებით შენიშვნას გავაკეთებ და ამით დავამთავრებ. ეს შენიშვნები ახალი და უახლესი ისტორიის აქტუალურ საკითხებზე ერთგვარ პასუხებს წარმოადგენს.



დ. მარადიული დაძაბულობა პოლიტიკასა და ეთიკას შორის

რეალისტური პოზიცია საკუთარ ჭეშმარიტებას ფლობს. მისი უარყოფა არ შეიძლება. პოლიტიკა რომ აბსტრაქტულ იდეალებს, ცრუ იმედებსა და უტოპიურ სურვილებს აჰყვეს, მაშინ ის ილუზიური იქნება. იდეოლოგიებს, რომლებიც ძალთა ურთიერთდამოკიდებულებას ნიღბავს და ფარავს, იდეოლოგიის კრიტიკით უნდა აეხადოს ფარდა. პოლიტიკური რეალობა, რომელიც არც ერთ შემთხვევაში არ შეიძლება იგივდებოდეს საღ აზრთან, უნდა იყოს ზუსტად ისე აღქმული, როგორიცაა ის სინამდვილეში.

სტრუქტურალისტური სისტემათა თეორიის გამზიარებელი პოლიტოლოგებიც საკითხს ამგვარადვე აყენებენ: Pპოლიტიკური სტრატეგიები და გადაწყვეტილებები არ შეიძლება უბრალოდ მეტი ,,მეცნიერებით’’, ,,მეცნიერული სისტემითა’’ და ,,მეცნიერული’’ ფორმულებით, ხოლო პოლიტიკოსები ,,ექსპერტებით’’ შეიცვალოს. ბისმარკს თუ მოვიხმობთ, თავად პოლიტიკა ხომ არა მეცნიერება, არამედ ახალი ვითარების დროულად და ინტუიციურად შეცნობის ხელოვნებაა, რაც ყველაზე სწორ გზას წარმოადგენს. ნებისმიერი სახის მეცნიერული გააზრება განსაზღვრული დოზით სუბიექტურობის გარკვეულ რისკს მაინც შეიცავს. მეორეს მხრივ, პოლიტიკური სტრატეგიებისა და გადაწყვეტილებების ჩანაცვლება არც უფრო მეტი ,,მორალითა’’ და მორალური რეკომენდაციებით, ხოლო Pპოლიტიკოსების ჩანაცვლება _ მორალისტებითა და ეთიკოსებით არ შეიძლება.

სციენტისტების, ეკონომისტების, ლეგალისტებისა და მორალისტების მოსაზრებებისაგან განსხვავებით უფრო მიზანშეწონილი იქნება თუ პოლიტიკის განსაზღვრული ავტონომია იქნება აღიარებეული. პოლიტიკა არც მეცნიერულ ლოგიკას, არც ეკონომიკურ კანონებს, არც სამართლებრივ ნორმებსა და არც მორალისტურ იდეალებს არ შეიძლება ტოტალურად ექვემდებარებოდეს. ნებისმიერ შემთხვევაში ერთი რამ ცხადი გახდა: პოლიტიკასა და ეთიკას შორის არსებობს მარადიული დაძაბულობა, რაც უნდა შენარჩუნდეს. ეს ნიშნავს შემდეგს:

• ,,იდეალისტებმა’’ უნდა გაითვალისწინონ, რომ ეთიკისადმი პოლიტიკის სრული სუბორდინაცია საკუთრივ პოლიტიკის კანონებთან არ მოვა შესაბამისობაში, იქნება უსამართლო და ირაციონალური. ძალაუფლებისა და ინტერესების უგულვებელყობა დაუშვებელია: ,,მორალურად’’ შთაგონებული ჯვაროსნული პოლიტიკისა და მისი ექსცესების გამოცდილებიდან გამომდინარე, საქმისადმი ფრთხილი დამოკიდებულება გვმართებს.
• რეალისტებს კი არ უნდა მოეხდინათ იმ აზრის კორექტირება, რომლის მიხედვითაც ეთიკისადმი პოლიტიკის სრული დისტანცირების შემთხვევაში თავად ეთიკის საყოველთაო მნიშვნელობა დადგება ეჭვქვეშ და ამორალიზმსაც ვერ ავიცილებთ თავიდან. პოლიტიკაში ღირებულებების, იდეალებისა და მასშტაბების უგულებელყოფა არ ეგების. ინდივიდუალისტურ–ჰედონისტური საზოგადოებისა და მილიტარისტული საგარეო პოლიტიკის გამოცდილებიდან გამომდინარე ეთიკური პასუხისმგებლობის გათავისება საჭირო და აუცილებელია.
• პოლიტოლოგებმა კი რეალისტურად უნდა გაარკვიონ ის, თუ რა არის ადამიანის ამბივალენტური რეალობა და მისი სამყარო. ამასთან ერთად მათ პროგნოზებიც უნდა გააკეთონ და ყურადღება ადამიანის ჰუმანურობასა და ძალაუფლებასთან მიმართებაში კაცობრიობის უდიდეს და ამოუწურავ შესაძლებლობებზე უნდა გაამახვილონ. პოლიტიკური ქცევის ყველაზე დიდ კრიტერიუმად არა რეალობა (რაც პოლიტიკაში შეიძლება სიმხეცედ მოგვევლინოს) არამედ ჰუმანურობა უნდა იქცეს, ჰუმანურობა, რომელიც მორალის გვირგვინია.

ვინაიდან პოლიტიკაში საქმე მხოლოდ ძალაუფლებასა და სისტემას არასოდეს ეხება და ვინაიდან იქ ყურადღების ცენტრში ადამიანი დგას, პოლიტიკის მხოლოდ პოლიტიკოსებისა და პოლიტოლოგებისადმი მინდობა შეუძლებელია. მოდერნის ყოველგავარი გამოცდილება პოლიტიკის ახალი, ეთიკურად გამსჭვალული პარადიგმის შექმნის აუცილებლობას ადასტურებს. სამომავლოდ ამ საკითხზე ფიქრი ნამდვილად ღირს.

ფრანგი ფილოსოფოსი მიშელ ონფრე
რწმენის, სიცრუისა და ძალადობის შესახებ



SPIEGEL: მონსენიორ ონფრე, ჩვენ რომ თქვენთვის ღმერთის სიკვდილი გვეუწყებინა, შამპანურს შეუკვეთდით?

ონფრე: დიდ ხანს მოგვიწევს ცდა, უფრო სწორედ, ეს არასოდეს მოხდება. სანამ ადამიანებს სიკვდილი უწერიათ, ღმერთიც იარსებებს. ადამინებმა ღმერთის სახით მოიფიქრეს ხრიკი, რათა თავიდან აეცილებინათ შიში და აღიარება იმისა, რომ ისინი და მათთვის ძვირფასი ადამიანები ერთხელაც უკვალოდ გაქრებიან. ადამიანები განიცდიან ტანჯვას ამ ქვეყნად, რათა საიქიო ცხოვრება შექმნან.

SPIEGEL: თქვენი აზრით, უფალი ხრიკია და ამიტომაა უკვდავი?

ონფრე: მითოსია უკვდავი

SPIEGEL: ღმერთი, ალაჰი, იაჰვე გლობალური ნერვოზის მიზეზნი არიან? თქვენ მილიონობით მორწმუნე ადამიანს შეურაცხყოფას აყენებთ.

ონფრე: უფალს შეუძლია ზღვა ორად გააპოს, ჯვარს ეცვას და სამი დღის შემდეგ აღსდგეს. ეს ისტორიები ზღაპრებია რელიგიის პირმშოთათვის _ ერთგვარი ექვივალენტი თოვლის ბაბუას საახალწლო ისტორიებისა, რომლებსაც იგი პატარებს უყვება. როგორ შეიძლება ეს გულისწყრომას იწვევდეს?

SPIEGEL: რომის პაპსა და სხვა მორწმუნე ინტელექტუალებსაც ამ ამპლუაში მოიაზრებთ?

ონფრე: არ არსებობს წინააღმდეგობა ინტელექტსა და რწმენას შორის. პაპი ბენედიქტე XVI დიდი ფილოსოფოსი, განათლებული და კულტივირებული თეოლოგია, მაგრამ ეს არ უშლის ხელს მას თქვას, რომ თურმე აწ გარდაცვლილი პაპი იოანე პავლე II უფლის სასახლის აივნიდან გადმოგვცქერის. უფლის სასახლიდან თურმე მიცვალებულები გვითვალთვალებენ.

SPIEGEL: ძალიან ხომ არ ართულებთ? ბიბლიაში ხომ მრავლად გვხვდება ლირიკა, ალეგორია, სიმბოლიკა...

ონფრე: ჩემი კათოლიკე მეგობრები ხშირად მიამბობენ ხოლმე, თუ რას ამბობს პაპი ერთგულების, ქორწინებისა და პრეზერვატივის შესახებ. მე ამ აზრებს ვერ გავიზიარებ. ქალწულის მიერ ბავშვის დაბადება, ჯოჯოხეთი თუ სალხინებელი მხოლოდ და მხოლოდ სიმბოლოებია. თუ ეს ასე არ არის, მაშ, რა საჭირო რელიგია?


SPIEGEL: იქნებ იმისათვის, რომ მილიონობით ადამიანს სიმშვიდე და იმედი ჩაუსახოს.


ონფრე: არსებობს სხვა ფაქტებიც: მილიონობით ადამიანი დღეს თავის ცხოვრებას ნარკოტიკებისა და ალკოჰოლის საშუალებით არეგულირებს. არა მგონია ამ შემთხვევაში მიზანი საშუალებას ამართლებდეს. მე მათ წონასწორობის დასაცავად ფილოსოფიას ვთავაზობ. ეპიკურის, მონტენისა და ვოლტერის კითხვა უფრო სასარგებლოდ მომაჩნია, ვიდრე ბიბლიის, ყურანისა და თალმუდისა.


SPIEGEL: რწმენა ხომ პირადი არჩევანის საკითხია. სად არის თქვენ სიტყვებში ტოლერანტობა?

ონფრე: მე ხომ არ მითქვამს ეკლესიები დავარბიოთ და სალოცავი ხალიჩების კონფისკაციის მიზნით პოლიცია გამოვიძახოთ მეთქი. მორწმუნეები მე ხელს სრულებით არ მიშლიან.


SPIEGEL: მაშ რა იგულისხმეთ?

ონფრე: პრობლემა შემდეგში მდგომარეობს: რელიგიას სურს, რომ ადამიანის სხეული და ცხოვრება აკონტროლოს. და კიდევ: რელიგია ტყუილების გენერატორია. ბენედიქტე XVI-მ ბრაზილიაში განაცხადა, რომ ქრისტიანიზაციას ძალადობა არასოდეს ახლდაო. განა ეს ტყუილი არ არის?


SPIEGEL: თქვენთვის რელიგია ძალადობის მიზეზია?

ონფრე: მტრობა ადამიანის ბუნების თანდაყოლილი თვისებაა. ეს არ არის რელიგია, რომელიც ადამიანთა შორის ძალადობას აძლევს იმპულსს. ყველა რელიგია სიყვარულს ქადაგებს და ისე ჩანს, თითქოს მათი ჭეშმარიტი მოწოდება და ამოცანა მტრობისადმი ადამიანის ბუნებრივი სწრაფვის შეკავება იყოს. სინამდვილეში ისინი მტრობის კატალიზატორად უფრო გვევლინებიან.


SPIEGEL: ცნობილია, რომ თქვენი კრიტიკის ადრესატი სამი მონოთეისტური რელიგიაა. ბუდიზმი და ინდუიზმი გამონაკლისებს წარმოადგენენ?

ონფრე: არა, ბუდისტებიც და ინდუისტებიც გვარწმუნებენ, რომ საიქიო არსებობს და რომ საიქიო ის ადგილია, სადაც ცხოვრება გრძელდება და ჭეშმარიტება მეუფებს; ამქვეყნიური ცხოვრება კი ილუზიაა. ქალების, და საერთოდ, ყველა მდედრი არსების მიმართ ზიზღიც ამ რელიგიების საერთო თვისება გახლავთ. რელიგიის მიმდევრებს თუ დავუჯერებთ, პატივი მხოლოდ და მხოლოდ დედას და მეუღლეს შეიძლება მივაგოთ. უკანა პლანზე გადადის ფიზიკური სიამოვნება, განცდა, ლტოლვა, სექსუალურობა. პრაქტიკულად ყველა რელიგია შემდეგი ლოგიკით ხელმძღვანელობს: დააგდეთ ეს ცხოვრება, რათა სხვა ცხოვრებაში გაიხაროთ.


SPIEGEL: 11 სექტემბრის შემდეგ ბევრი ისლამური გამოწვევის საპასუხოდ თავდაცვითი ზომების მიღებასა და ამგვარად ებრაულ-ქრისტიანული ღირებულებების დაცვას ითხოვდა. თქვენ კი ათეიზმს გვთავაზობთ? ეს კაპიტულაციაზე უარესი ხომ არ არის?

ონფრე: მე არ მსურს არჩევანის გაკეთება. XX საუკუნის ერთ მნიშვნელოვან გამოცდილებაზე მინდა ყურადღება გავამახვილო: ცივი ომის ეპოქაში ისეთ ინტელექტუელთა გონებრივი შესაძლებლობები, როგორიც მაგალითად სარტრი იყო, საბჭოთა კავშირსა და ამერიკას შორის არჩევანის გაკეთებაში დაიხარჯა. ისინი იძულებულნი იყვნენ ასე მოქცეულიყვნენ. ანალოგიური ვითარებაა დღესაც. ეგრეთ წოდებული კულტურათა ომების ეპოქაში იძულებულნი ვხდებით, არჩევანი ჯორჯ ბუშის ებრაულ-ქრისტიანულ სამყაროსა და ბინ ლადენის ისლამს შორის გავაკეთოთ. ერთ შემთხვევაში საქმე ყოფილ ალკოჰოლიკთან გვაქვს, რომელიც ბოლო დროს ხშირად საუბრობს უფალზე. მეორე მხარეს ბინ ლადენი დგას. ეს უკანასკნელი ფიქრობს, რომ ყველა ურწმუნო უკლებლივ უნდა განადგურდეს.


SPIEGEL: თქვენ რას დაუპირისპირებდით ისლამურ ფუნდამენტალიზმს?

ონფრე: კარგი იქნება, თუ ჩვენ განმანათლებლობას კიდევ ერთხელ გავიაზრებთ. განმანათლებლობის ფილოსოფია ხომ გონის ფილოსოფიაა...


SPIEGEL: ...და ტოლერანტობის.

ონფრე: მართალს ბრძანებთ. თუმცა ტოლენატობასაც აქვს თავისი საზღვრები. ვოლტერი მაგალითად დევნასა და უსამართლობას არ იწყნარებდა. დღეს ამის გადმოთარგმნა ასე შეიძლება: არსებობს აზრის თავისუფლება, რაც სიცრუისა და შეცდომების გავრცელება ნამდვილად არ გახლავთ. ნებისმიერ შემთხვევაში, ებრაულ-ქრისტიანული სტანდარტების დასაცავად ჩვენ არ უნდა ჩავებათ ომში, რომელიც მუსულმანებს სურთ.


SPIEGEL: რელიგია მორალის პირველწყაროა.

ონფრე: ძველ საბერძნეთსა და რომში მორალს არაფერი ჰქონდა საერთო რელიგიასთან.


SPIEGEL: მაგრამ ქრისტიანული ცხოვრება ხომ განუყოფელია ათი მცნებისაგან.

ონფრე: მართალი ხართ. ევროპაში ქრისტიანობის გაბატონების დღიდან მორალი სწორედ ისე იყო გაგებული, როგორადაც მას სასულიერო პირები განმარტავდნენ. მაგრამ ის, რომ ადრე ასე იყო, არ ნიშნავს იმას, რომ მომავალშიც ასე უნდა იყოს. ქრისტიანები საუკუნეების განმავლობაში იმას ამტკიცებდნენ, რომ ქალი არ იყო სრულფასოვანი არსება. განა შეიძლება ამ დროს მარადიულ რწმენაზე საუბარი? არ შეიძლება მორალი მხოლოდ თეოლოგიიდან იღებდეს სათავეს. მორალის საფუძვლების მოძიება ფილოსოფიაშიც შეიძლება.



SPIEGEL: უზენაესი, ღვთაებრივი მცნების გარეშე? არ უნდა დაგვავიწყდეს შემდეგი რამ: თუ ღმერთი არ არსებობს, ყველაფერი დასაშვებია.

ონფრე: დიახ, ეს დოსტოევსკიმ თქვა. მე კი ვამტკიცებ, რომ პირიქითაა: ღმერთი არსებობს, ამიტომ ყველაფერი დასაშვებია. განა მისი სახელით არ კლავდნენ და დევნიდნენ ადამიანებს? მე არ მჯერა, რომ ღმერთის არსებობის რწმენა ადამიანის ბოროტი ხასიათის წინააღმდეგ იყო მიმართული. არც ერთი ღმერთი არ მოგვიწოდებს სამართლიანი საზოგადოების შექმნისა და მოყვასის სიყვარულისაკენ.


SPIEGEL: მაშ, ვინ ამბობა ამას?

ონფრე: ყველაფერი ეს საზოგადოებრივ ხელშეკრულებაშია გადმოცემული. ადამიანებმა ერთმანეთის გვერდიგვერდ უნდა იცხოვრონ. იმისათვის, რომ თანაცხოვრება დავარეგულიროთ, თამაშის წესებსაც ვადგენთ. პირველ ყოვლისა ვიაზრებ, რომ მე ჩემი მეზობლისაგან განვსხვავდები, მაგრამ ვალდებული ვარ, პატივი ვცე მას და არ აქვს მნიშვნელობა როგორია ის. ეს პრინციპი ყოველგვარი ეთიკური კონსტრუქციის წყაროს წარმოადგენს. საჭიროა დიალოგი, ინტელექტუალური გაცვლა და ამგვარად საერთო ღირებულებების ფორმირება.


SPIEGEL: როგორ გინდათ ამაში რელიგიის მიმდევრები დაარწმუნოთ? რა პასუხს გასცემთ თქვენ, როგორც ფილოსოფოსი, იმ კითხვებს, რომელიც ადამიანის წარმომავლობასა და წარმავლობას ეხება?

ონფრე: ზუსტი პასუხი მეცნიერებას აქვს. გაინტერესებთ საიდან მოვდივართ? პირველად იყო დიდი აფეთქება, შემდეგ კი ევოლუცია. მატერიალური კაუზალობების მექანიკა დღემდე მოქმედებს. ისიც გაინტერესებთ, თუ საით მივდივართ? იქ, სადაც გავქრებით. ,,წმინდა გონების კრიტიკა”, ბეთჰოვენის მეხუთე სიმფონია _ საბოლოო ჯამში ამათგან არც ერთი აღარ დარჩება.


SPIEGEL: როგორ დამამშვიდეთ! მაშასადამე, მოვდივართ არაფრიდან და ვუბრუნდებით ისევ მას...

ონფრე: მაგრამ შუალედია საინტერესო. ეს შუალედი ხომ ძვირფასი სიცოცხლე გახლავთ. სიცოცხლით უნდა დავტკბეთ, ვინაიდან იგი სიყვარულის ღირსია და რეალური. არ უნდა უარვყოთ სხეული, ხორცი, ლტოლვა, სურვილები. განა არსებობს მამაკაცის ცხოვრებაში უფრო სასიამოვნო მოვლენა, ვიდრე ქალი? სექსი არ არის სირცხვილი. ამასთან ერთად შეიძლება გვიყვარდეს მხატვრობა, ლიტერატურა, მოგზაურობა, მუსიკა და ა.შ..


SPIEGEL: ყველანი ჰედონისტებად უნდა ვიქცეთ? სხვათა შორის საინტერესოა კრიტიკოსების აზრი თქვენს მიმართ. ისინი ამბობენ, რომ თქვენ მორწმუნე ადამიანების წინააღმდეგ ჯვაროსნული შეტევა განახორციელეთ.

ონფრე: არავითარი სურვილი არ მაქვს, მასების ავანგარდში ვიდგე. ნიცშეს აქვს ერთი საინტერესო ფრაზა, რომელსაც მე ძალინ ვაფასებ: ,,მძულს მორჩილება და მძულს მმართველობა.”

თენგიზ დალალიშვილის თარგმანი.

როგორ დავამყაროთ ნდობა რელიგიებს შორის?

ჰანს კიუნგი


მსოფლიო დღესაც ელის ისეთი საერთაშორისო წესრიგს, სადაც, მართალია, არ იქნება იდეალური ვითარება, მაგრამ ძალადობა, ომი, უსამართლობა, შიმშილი და გაჭირვება შემცირდება მაინც. ცივი ომის დასრულების შემდეგ ხალხებსა და ეთნიკურ ჯგუფებს შორის ახალმა კონფლიქტებმა და ომებმა იჩინა თავი. დაძაბულობა განსაკუთრებით იმ ჯგუფებში შეინიშნება, რომელთა თვითმყოფადობა ძალადობით იქნა დათრგუნული. მხედველობიდან არ უნდა გამოგვრჩეს ის ფაქტი, რომ ამ კონფლიქტებში ხშირად დიდი წვლილი რელიგიებს მიუძღვით. რელიგიის საშუალებით ხომ ძალიან ადვილია პრეტენზიების დასაბუთება, კონფლიქტის გაღვივება, მოწინააღმდეგის დადანაშაულება თუ სამხედრო კოლონების დარაზმვა. მსოფლიოს სხვადასხვა რეგიონში რელიგიური ლიდერები და მათი მიმდევრები ძალიან ხშირად ფანატიზმს, ქსენოფობიასა და სიძულვილს თესენ. ისინი ადამიანებს ძალადობრივი და სისხლიანი დაპირისპირებისაკენ უბიძგებენ და ამ დაპირისპირებათა ლეგიტიმაციას ახდენენ. სამწუხაროდ, რელიგიები ხშირად დგანან პოლიტიკური და მილიტარისტული მიზნების სამსახურში.


ა. რელიგია სახელმწიფოთა სივრცეში


როდესაც ნაციონალური, რეგიონალური და საერთაშორისო კონფლიქტების მოგვარებაში რელიგიების როლზე ვსაუბრობთ, საჭირო არ არის გაზვიადება. ვიყოთ რეალისტები და რელიგიებთან ერთად სხვა საზოგადოებრივი ფაქტორებიც გავაანალიზოთ. ცნობილი მშვიდობის მკვლევარი ბრემენიდან, დიტერ ზენგჰაასი, ექვს ფუნდამენტურ ფაქტორზე საუბრობს: ძალაუფლების (ძალაუფლების მონოპოლიის) დეპრივატიზაცია, სამართლებრივი სახელმწიფო (კონსტიტუციური სახელმწიფო), ურთიერთდამოკიდებულება (Interdependence) და აფექტების კონტროლი, დემოკრატიული მონაწილეობა, სოციალური სამართლიანობა და კონფლიქტის კონსტრუქციული პოლიტიკური კულტურა.
ზენგჰაასი ასკვნის: <<,,თუ გვინდა მშვიდობა, პოლიტიკისა და საზოგადოების ცივილიზირების თვალსაზრისით, ქვეყნის შიგნით თუ საერთაშორისო დონეზე, მაშინ უნდა მოვემზადოთ მისთვის: ,,Si vis pacem para pacem!”>> ეს პროგრამა უარყოფს უძველეს მოწოდებას: para bellum (ემზადე ომისათვის). აქ მთავარი არის მაქსიმა: para pacem (ემზადე მშვიდობისათვის). ასეთ პირობებში განსაკუთრებულ როლს სწორედ რელიგიები ასრულებენ.
ეს პროგრამა არ ითვალისწინებს ერი-სახელმწიფოების ჩანაცვლებას მსოფლიო სახელმწიფოთი ან მსოფლიო მთავრობით (,,Gloval Government”), რისიც ძალიან ეშინიათ ამერიკელ რესპუბლიკელებს. ისინი ხომ საშინლად მტრობენ გაერთიანებული ერების ორგანიზაციას. ზენგჰაასი კი სრულიად მართებულად ამახვილებს ყურადღებას იმაზე, რომ მსოფლიოში მშვიდობის უზრუნველყოფა კვაზი-კონფედერაციული მექანიზმებითაა შესაძლებელი. ამ პარადიგმის წინააღმდეგ არსებობს ორი საპირწონე პოზიცია: ერთის მხრივ, ,,გლობალისტების” ჰომოგენური მსოფლიო სახელმწიფოს მოდელი და მეორეს მხრივ, ,,კომუნიტარისტების” სუვერენული სახელმწიფოს მოდელი. ამ პოზიციებთან შედარებით საჭირო ზომიერებას ამჟღავნებს ფილოსოფოსი ოტფრიდ ჰოფე ტიუბინგენიდან. ჰოფემ თავისი პოზიცია კანტის ,,მარადიული მშვიდობის” (1795) კონცეფციაზე ააგო: არც ხალხთა (მინიმალური) გაერთიანება და არც (მაქსიმალური) უნივერსალური მონარქია! ზომიერი გამოსავალი _ მსოფლიო რესპუბლიკაა. ჰოფემ მართებულად უკუაგდო მცდარი ალტერნატივა: ,,მსოფლიო სახელმწიფო ან სუვერენული სახელმწიფო”. ,,მან წარმოგვიდგინა სახელმწიფოს მრავალსაფეხუროვანი ცნება. ჰოფე სახელმწიფოთა რესპუბლიკურ გაერთიანებაზე, უფრო სწორედ, სახელმწიფოთა რესპუბლიკაზე საუბრობს. ასეთი ტიპის გაერთიანებაში სახელმწიფოს ავტონომია გარანტირებული იქნება ქვეყნის შიგნით და შეზღუდული ქვეყნის გარეთ.” ჰოფე, საბოლოო ჯამში, იმ დასკვნამდე მივიდა, რომ ,,კანტის ძირითადი მოსაზრებების დამაჯერებლობა და მართებულობა არა მხოლოდ თანამედროვე პოლიტიკურ პრაქტიკასთან მიმართებაში, არამედ პოლიტიკური თეორიის თვალსაზრისითაც მტკიცდება.”
დავუბრუნდეთ მთავარ საკითხს, რომელიც რელიგიათა სპეციფიურ კონტექტს ეხება.




ბ. როგორ მივუდგეთ ისლამიზმსა და ფუნდამენტალიზმს?


სამწუხაროდ, ადამიანებს ნაკლებად ახსოვთ ის, თუ რა აერთიანებთ ერთმანეთთან. აქცენტი ყოველთვის განხეთქილებაზე კეთდება. ასეა დღესაც:

• იუდეველებისა და ქრისტიანების საერთო ფუნდამენტზე არავინ საუბრობს. სამაგიეროდ, ქრისტიანებს არასოდეს ავიწყდებათ მაცხოვრის უარყოფა ებრაელთა მიერ. არც ებრაელებს სურთ, დავიწყებას მისცენ ქრისტიანთაგან განცდილი დევნა და შევიწროვება. მათ არ სურთ, დაივიწყონ ჰოლოკოსტი, რომლის დროსაც 6 მილიონი ებრაელი დაიღუპა.
• ებრაელები და მუსლიმები საუკუნეების განმავლობაში მშვენივრად თანაცხოვრობდნენ ერთმანეთის გვერდიგვერდ (ეგვიპტე, ესპანეთი, სტამბული). დღეს კი მათთვის ყველაზე მნიშვნელოვანი წმინდა მიწის თაობაზე ატეხილი დავაა, რომელიც ჩვენი საუკუნის დამსახურებას წარმოადგენს.
• ქრისტიანები და მუსლიმები, როგორც იუდეველები, თავს აბრაამის შვილებად (ასევე ,,წიგნიერი რელიგიის” მიმდევრებად) მიიჩნევენ. მათ ძალიან ბევრი აქვთ საერთო, მაგრამ მათ მეხსიერებას მხოლოდ ის ხუთი დიდი კონფრონტაცია აქვს შემონახული, რომელსაც ქრისტიანებსა და მუსლიმებს შორის ჰქონდა ადგილი:

პირველი კონფრონტაცია (VIIს.): მუსულმანებმა დაიპყრეს უძველესი ქრისტიანული მიწები: პალესტინა, სირია და ეგვიპტე. ადრე ამ ქვეყნებს აღმოსავლეთ რომის ქრისტიანული იმპერია აკონტროლებდა.
მეორე კონფრონტაცია (VIIIს): ისლამმა მოიცვა სამხრეთ აფრიკა და ესპანეთი.
მესამე კონფრონტაცია (XII-XIIIსს.): ქრისტიანი ჯვაროსნების წყალობით წმინდა მიწასა და იერუსალიმზე ქრისტიანების კონტროლი ნაწილობრივ აღდგა. ესპანეთის ქრისტიანული რეკონქუისტა (Reconquista 1492) წლამდე (გრენადეს აღება).

მეოთხე კონფრონტაცია (XV-XVIსს.): თურქებმა დაიპყრეს კონსტანტინოპოლი (1454) და ბალკანეთი, სადაც ბევრი ისლამზე მოექცა (უპირველეს ყოვლისა ბოსნიელები).
მეხუთე კონფრონტაცია (XIX-XXსს.): ევროპის ქრისტიანული სახელმწიფოები გაბატონდნენ მუსულმანურ ჩრდილოეთ და აღმოსავლეთ აფრიკაზე, ახლო და შორეულ აღმოსავლეთზე. მათი ძალაუფლემა ვრცელდებოდა სპარსეთზე, ინდოეთზე, მალაიზიასა და ინდონეზიაზე. ეს არის ოცნება, რომელიც დღემდე არ აძლევს მოსვენებას მუსლიმებს.

ამ მრავალსაუკუნოვანი დაპირისპირების ფონზე სახელმწიფო მოღვაწეთა შორის ნუთუ ვერავინ დაამყარებს მშვიდობას ებრაელებს, ქრისტიანებსა და მუსლიმებს, არაბებსა და ებრაელებს, ისრაელსა და პალესტინას შორის? თუ მშვიდობა ილუზიების მარადიულ ტყვეობაში უნდა დარჩეს? ბალკანეთში ხომ კვლავ ლაღად დაჰქრის სიკვდილის, წმენდის, ძალადობის, ცეცხლისა და განადგურების გრიგალი. ახლო აღმოსავლეთში ექსტრემისტებმა კვლავ აღიდგინეს გავლენა და ომიც გააჩაღეს. ისრაელში დღეს ბევრი ასეთ კითხვას სვამს: თუ კათოლიკებსა და პროტესტანტებს შორის ყოველგვარი ცივი თუ ცხელი ომების შემდეგ შესაძლებელი გახდა მშვიდობის დამყარება, რატომ არ არის ეს შესაძლებელი დღეს ებრაელებს, მუსლიმებსა და ქრისტიანებს შორის? თუ გერმანიასა და საფრანგეთს შორის ,,მემკვიდრეობითი მტრობა” მშვიდობამ შეცვალა, რატომ ვერ ხერხდება ეს ებრაელებსა და არაბებს შორის?
ეს პრობლემა ერთ მნიშვნელოვან კითხვას წარმოშობს: როგორ მივუდგეთ ისლამურ ფუნდამენტალიზმსა და ისლამიზმს? ამის თაობაზე მოკლედ და თანმიმდევრულად:

ისლამი არ ცნობს რადიკალურ ფუნდამენტალიზმს. ისლამურ სამყაროშიც არსებობენ რეფორმატორები, რომელთა შორის ფუნდამენტალისტიც ბევრია. ისინი უარყოფენ ტოტალურ სეკულარიზაციას და არა მოდერნიზაციას.
არც ქრისტიანობა გახლავთ ზედმიწევნით ტოლერანტული. ქრისტიანებშიც არსებობს ფუნდამენტალიზმი, რომელსაც შეიძლება პროტესტანტულ-ბიბლიცისტური ან რომაულ-კათოლიკური (ვატიკანური ,,რე-ევანგელიზაცია) წარმომავლობა ჰქონდეს. ფუნდამენტალიზმი არსებობს იუდაიზმშიც (როგორც ისრაელში, ისე მის ფარგლებს გარეთ).
ფუნდამენტალიზმს რელიგიურის გარდა ეკონომიური, პოლიტიკური და სოციალური საფუძვლები აქვს. მას ინდივიდუალისტურ-ლიბერტიანი სტული მოდერნის დეფექტები იწვევს.

მოდერნიზაციამ ისლამურ სამყაროში ვესტერნიზაციასა და სეკულარიზაციას მისცა ბიძგი, რამაც იდენტობის კრიზისი გამოიწვია. ადამიანები ორიენტაციისათვის ახალ ღირებულებებსა და იდეალებს ეძებენ და სწამთ, რომ მათ თავიანთ რელიგიაში იპოვნიან.
ფუნდამენტალიზმს, როგორც რელიგიურ ფენომენს, მკაფიო დემოკრატიულ-ტოლერანტული ქცევა უნდა დავუპირისპიროთ. ფუნდამენტალიზმი გონებითა და ემპათიით უნდა დავძლიოთ. ჩვენ უნდა მოვსპოთ ის საფუძველი, რაც მის წარმოქმნას უწყობს ხელს.
ინსტიტუციონალური ინტეგრაცია (თურქეთში არჩევნებში გამარჯვებულმა ისლამისტებმა მთავრობის ფორმირების შესაძლებლობა მიიღეს) გაცილებით უკეთეს გამოსავალს წარმოადგენს, ვიდრე პოლიტიკური პოლარიზაცია (ალჟირში არჩევნებში გამარჯვებული ისლამისტები ძალადობით დაამხეს).

როგორც ვთქვით, ფუნდამენტალისტები ყველა რელიგიაში არსებობენ. როგორ უნდა მოიქცნენ ისინი? ფუნდამენტალისტებმა არ უნდა დაივიწყონ ის, რომ მათ ტრადიციებს (ებრაული ბიბლია და თალმუდი, ახალი აღთქმა და ეკლესიის ტრადიციები, ყურანი და სუნა) თავისუფლების, პლურალიზმისა და ინკლუზივიზმის ფუნდამენტი უდევს საფუძვლად. ლიბერალებმა არ უნდა შეწყვიტონ თვითკრიტიკა: თანამედროვე ლიბერალური რელიგია ხომ არ სცნობს რელიგიურ სუბსტანციას, თეოლოგიურ პროფილსა და ეთიკურ მოვალეობებს.

რაზე უნდა გაამახვილონ ყურაღება ამ დროს რელიგიებმა?

საჭიროა ახალი ხედვა, ახალი სპირიტუალური ორიენტირები, ახალი იდენტობა და რწმენა. საჭიროა მათთვის, ვინც კრიტიკულად არის განწყობილი რომაულ-კათოლიკური ავტორიტარიზმის, პროტესტანტული ბიბლიციზმის, ორთოდოქსული ტრადიციონალიზმისა და ებრაული თუ ისლამური წარმომავლობის რეაქციული მიმდინარეობების მიმართ.
წინააღმდეგობისა და გართულებების მაგიერ, საჭიროა დიალოგი და თანამშრომლობა ფუნდამენტალისტებთან პოლიტიკურ, სოციალურ თუ რელიგიურ-თეოლოგიურ სფეროში.
იქ, სადაც ფუნდამენტალისტებს ხელთ უპყრიათ სამხედრო-პოლიტიკური, პოლიციური (ზოგიერთი ისლამური სახელმწიფო, რუშდის შემთხვევა) და რელიგიური (ვატიკანი თეოლოგების, ქალებისა და ეპისკოპოსების წინააღმდეგ) ძალაუფლება, საჭიროა წინააღმდეგობა (163 თეოლოგიის პროფესორის კიოლნის დეკლარაცია, მილიონობით კათოლიკეთა საერთო სახალხო ინიციატივა ვატიკანის ავტორიტარული საეკლესიო კურსის წინააღმდეგ).

ასე რომ, მსოფლიოს დიდმა რელიგიებმა გარდამავალ ეპოქაში, რომელიც სავსეა რელიგიური თუ ეთიკური ხასიათის წინააღმდეგობებით, უნდა იპოვონ გზა უფუნდამენტო მოდერნიზმსა და ფუნდამენტალიზმს შორის, რომელიც არ ცნობს არც მოდერნს, არც თვითკრიტიკას, არც ტოლერანტობასა და არც დიალოგს.


გ. რეგიონალური, ეროვნული და საერთაშორისო კონფლიქტები

თუ რელიგიები მაქსიმალურად გამოიყენებენ მათ სამშვიდობო პოტენციალს, შეუძლიად განუზომელი წვლილი შეიტანონ მშვიდობის დამყარების საქმეში. ყველა დიდ რელიგიაში არსებობს მოტივაცია, რომელიც არა მხოლოდ ადამიანის შინაგან სულიერ სიმშვიდეზე, არამედ საზოგადოებაში აგრესიისა და ძალადობის დაძლევაზეა ორიენტირებული. ვიმეორებ: რელიგიებს შეუძლიათ შეამცირონ და თავიდან აარიდონ კაცობრიობას ომები. მაგრამ მშვიდობა რელიგიებსა და ერებს შორის შესაძლებელი გახდება მხოლოდ მაშინ, როდესაც იარსებებს ნდობის საფუძველი მათ შორის. ნდობამ უნდა ჩაანაცვლოს ცრურწმენები და დაპირისპირებები. სიბნელე, არატოლერანტობა და გაურკვევლობა, სიძულვილი და ძალადობა წარსულს უნდა ჩაბარდეს. ბნელ უფსკრულზე ნდობის ხიდია გასადები. მაგრამ როგორ?
ამ შეკითხვას პასუხს მარტივად ვერ გავცემთ, თუმცა ნამდვილად დადგა ის დრო, როდესაც უნდა დავფიქრდეთ იმაზე, თუ რა შეიძლება გახდეს რელიგიებს შორის ნდობის ფუნდამენტი. კონფლიქტების გაღვივებისა და ომების გაჩაღების მიზნით რელიგიების გამოყენების წინააღმდეგ საჭიროა პრაქტიკული გზების ძიება. რელიგიებმა თავიანთი წვლილი უნდა შეიტანონ კონფლიქტის მოგვარების პროცესში და თავად არ უნდა მოექცნენ პრობლემათა წყებაში. განსაკუთრებული პასუხისმგებლობა ამ თვალსაზრისით რელიგიურ ლიდერებს ეკისრებათ. მსოფლიო ეთოსის ჩიკაგოს დეკლარაცია კონფლიქტურ სიტუაციებში კონკრეტულ რეკომენდაციებს გვთავაზობს. ამ რეკომენდაციების თაობაზე სქელტანიანი წიგნის დაწერა შეიძლება. მე მხოლოდ მოკლე მიმოხილვას შემოგთავაზებთ:

(1) ისტორიისა და თანამედროვეობის გამოცდილება გვასწავლის, რომ რელიგიებს პოლიტიკური ინტერესების ლეგიტიმაცია და მტრობის ჩამოგდება შეუძლია. როდესაც რელიგია ტანჯვის, დევნის, განადგურებისა და მკვლელობის საბაბი ხდება, მაშინ მას აღარაფერი აქვს საერთო სინდისთან. ვერ დამყარდება მშვიდობა რელიგიებს შორის, თუ ისინი აქცენს კონფლიქტებზე და არა ერთიანობაზე გააკეთებენ. ასეთ შემთხვევაში კონფლიქტებს მხოლოდ ერთი შედეგი ექნება: კოლექტიური თვითგანადგურება.
რა შეიძლება გააკეთონ რელიგიებმა ამ დროს? მათ კარგად უნდა გაიაზრონ თუ, მიუხედავად ყოველგვარი განსხვავებისა, რა აერთიანებთ მათ ერთმანეთთან. ერთიანობა რელიგიებს შორის ოქროს წესით უნდა იყოს გამყარებული: გავუკეთოთ სხვას ის, რაც გვინდა გაგვიკეთონ ჩვენ. მხოლოდ ამ შემთხვევაში შეიძენენ რელიგიათა სპირიტუალური ტრადიციები (ლოცვა, მედიტაცია) განსაკუთრებულ მნიშვნელობას მშვიდობიანი თანაცხოვრებისათვის. რელიგიებს შეუძლიათ და მოვალენიც არიან, თავიანთი წვლილი შეიტანონ კონფლიქტების მოგვარებისა და დარეგულირების პროცესში. როცა რელიგია ბოროტი მიზნების სამსახურში დგას, უდიდეს ზიანს აყენებს როგორც კაცობრიობას, ისე საკუთარ თავს. რელიგიის ამოცანაა, ყოველგვარ პოლიტიკურ თუ იდეოლოგიურ ფანატიზმს სინდისი დაუპირისპიროს.

(2) კონფლიქტებს ხშირად უდანაშაულოთა სიცოცხლე და ბედნიერება ეწირება. ეს ხდება მაშინ, როდესაც მყუდროება ირღვევა და ლტოლვილთა ნაკადებს ბოლო აღარ უჩანს, როდესაც ქალაქები ალყაშია მოქცეული და მოსახლეობა შიმშილობს, როდესაც გენოციდს აქვს ადგილი, როდესაც ბუნება უვარგისი ხდება ადამიანური ცხოვრებისათვის. მოწანააღმდეგენი ერთმანეთის ,,თავდაცვისუნარიანობის” შესასუსტებლად, მიზანმიმართულად ძალადობენ ქალებსა და ბავშვებზე.
რა უნდა გააკეთონ რელიგიებმა ამ დროს? მათ ხელი უნდა შეუშალონ რელიგიის სახელით კაცობრიობისა და ბუნების წინააღმდეგ დანაშაულის ჩადენას. რელიგიებმა პრაქტიკული მნიშვნელობით უნდა გამსჭვალონ თავიანთი ტრადიციები ადამიანის ღირსების თუ ყოველივე იმის მიმართ, რაც ცოცხლობს და არსებობს.
(3) სამშვიდობო პროცესს აბრკოლებენ ადამიანები, რომლებიც მხოლოდ ძალადობის ენას ცნობენ. ამიტომ კონფლიქტს ხშირად თან ახლავს ცეცხლი და ომი.
რა უნდა გააკეთონ რელიგიებმა ამ დროს? მათ უნდა იზრუნონ იმაზე, რომ დაიწყოს მოლაპარაკებები კონფლიქტურ მხარეებს შორის, რათა აღდგეს მშვიდობა. მათ უნდა გადადგან ,,პირველი ნაბიჯი” მშვიდობისაკენ.
(4) რელიგიური არატოლერანტობა _ ისევე, როგორც ქსენოფობია, რასიზმი და ანტისემიტიზმი _ ჩვენს საზოგადოებაში კვლავ განაგრძობს არსებობას. ვისაც მხოლოდ თანამორწმუნეთა შორის ცხოვრება სურს, ის ხელიდან უშვებს შანსს, გაამდიდროს საკუთარი გამოცდილება სხვა რელიგიებით. ვისაც საკუთარი რელიგიური მემკვიდრეობის მიმართ კრატიკული გამოცდილება აქვს, ის სხვა რწმენას საფრთხედ არ მიიჩნევს. რელიგიებმა უნდა აღიარონ ტოლერანტობის მასშტაბები. არ შეიძლება რელიგიათა ინტერესებს ადამიანები შეეწირონ. ურთიერთობის შიში რელიგიებსა და კულტურებს შორის ჩნდება არა მხოლოდ მეტისმეტად მჭიდრო ურთიერთობების, არამედ მათი არარსებობის გამოც.
რა უნდა გააკეთონ რელიგიებმა ამ დროს? რელიგიურ ლიდერებს უნდა ეყოთ გამბედაობა, რათა საჯაროდ დაუპირისპირდნენ მათ, ვინც საკუთარი რელიგიის საშუალებით ეთნიკურ-კულტურულ წმნედას აძლევს ბიძგს. თუ ისინი შექმნიან მოლაპარაკებებისა და დიალოგის შესაძლებლობებს, მაშინ რელიგიური მრავალფეროვნება არავისთვის აღარ იქნება საშიში.
(5) კონფლიქტის დროს მოწინააღმდეგეები ერთმანეთის მიმართ მტრის ხატს ქმნიან და ერთმანეთს მშვიდობის დარღვევაში ადანაშაულებენ. ამის გამო სამხედრო მოქმედებები ხშირად ძალიან ჭიანურდება.
რა უნდა გააკეთონ რელიგიებმა ამ დროს? მათი უპირველესი ამოცანა მშვიდობის აღდგენაა. საამისოდ გამოყენებული უნდა იქნას ყველა ის შესაძლებლობა, რასაც დღეს მედია გვთავაზობს. ამასთან ერთად, ნებისმიერ დონეზე:

უნდა მოისპოს ყოველგვარი გაურკვევლობა
უნდა დავძლიოთ არასასიამოვნო მოგონებები
უნდა განადგურდეს უარყოფითი სტერეოტიპები და დაიმსხვრეს მტრის ხატი
დანაშაული უნდა გაიაზროს ყველამ
აღარ უნდა არსებობდეს სიძულვილისა და დესტრუქციულობის საფუძველი
აქცენტი უნდა გაკეთდეს ერთიანობაზე
უნდა დაისახოს კონკრეტული ინიციატივები შერიგებისათვის

(6) ომის უფლებათა ჟენევის კონვენციაში არაფერი წერია რელიგიების თაობაზე. კონვენციის ტექსტში მხოლოდ კონფლიქტების ჰუმანიზაციაზეა საუბარი. ვფიქრობ, ჰუმანიტარული საერთაშორისო სამართალი სავალდებულო უნდა გახდეს რელიგიებისთვისაც.
რა უნდა გააკეთონ რელიგიებმა ამ დროს? ისინი მოვალენი არიან, გამოავლინონ საერთაშორისო სამართლის დარღვევის ფაქტები მაშინაც კი, თუ დარღვევებს მათ რიგებში ექნება ადგილი.
(7) არსებობს მცდელობები, ადამიანთა რწმენა ფულით, ეკონომიური დახმარებით, ძალაუფლებითა თუ ძალადობით შეცვალონ. როდესაც არ არსებობს რწმენის თავისუფლება და როდესაც მისი ,,ყიდვაა” შესაძლებელი, ვერ იქნება ადამიანის ღირსება და რელიგია პატივგებული.

ადამინიას უფლებების თაობაზე მსურს შემდეგი შენიშვნები გავაკეთო:

ადამიანის უფლებათა დეკლარაცია რელიგიებმა საკუთარი ტრადიციებით უნდა დაასაბუთონ და დღევანდელ ცხოვრებაში პრაქტიკულად დანერგონ. მხოლოდ სამართალი არ არის საკმარისი. რელიგიებმა ადამიანების მიერ თავიანთი მოვალეობების გააზრებისა და პრაქტიკული განხორციელებისათვის ეთიკურ იმპულსებს უნდა მისცეს ბიძგი. რელიგიებმა ხელი უნდა შეუწყონ შემდეგი ტიპის ელემენტარულ მოთხოვნილებათა განხორციელებას:

თანამედროვე პლურალისტურ საზოგადოებაში ადამიანმა საკუთარი ადგილი რელიგიის დახმარებით უნდა იპოვოს ისე, რომ პრაქრიკულად პატივი სცეს მისგან განსხვავებული აზრისა და რწმენის მქონე ადამიანებს.
რელიგიის დახმარებით ადამიანებმა უნდა დასძლიონ ეგოიზმი. რელიგიებმა თავიანთი სამართლიანი პრეტენზიები ყოველგავრი ძალადობისა და დაპირისპირებების გარეშე უნდა წარმოაჩინონ ისე, რომ არ დაარღვიონ სოლიდარობის პრინციპი.
რელიგიათა არსებობა მხოლოდ და მხოლოდ აღმსარებლობის თავისუფლების დაცვითაა შესაძლებელი. არსებობს შემთხვევები, როდესაც ამა თუ იმ რელიგიის წარმომადგენლები სარგებლობენ გარკვეული უფლებებითა და თავისუფლებებით უცხო ქვეყანაში, მაგრამ არ არსებობს ასეთი შესაძლებლობები მათ სამშობლოში. აქედან გამომდინარე, სანამ ისინი ახალ უფლებებზე განაცხადებენ პრეტენზიებს, ანალოგიურ უფლებებსა და თავისუფლებებს თავიანთ ქვეყანაშიც უნდა დაუჭირონ მხარი.
რელიგიები ღიად უნდა აღუდგნენ წინ რელიგიურ უმცირესობათა პროფესიულ დისკრიმინაციას.
საჭიროა დიალოგი რელიგიურ უმცირესობებთან, რათა მოისპოს გაუცხოებისა და უნდობლობის საფუძველი.
დაგმობილ უნდა იქნას ქსენოფობიის ყოველგვარი გამოვლინება. ჩვენ უნდა დავინტერესდეთ იმით, თუ რა წვლილის შემოტანა შეუძლიათ სხვა რელიგიებს ჩვენი კულტურის საგანძურში.
საჭიროა ინიციატივები და ინტენსიური პუბლიცისტური საქმიანობა, რათა ცხოვრების სხვისი თვალით დანახვა ვისწავლოთ.
რელიგიურ თემებში განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მიექცეს დაწყებით განათლებას და აღზრდას. მათი უმთავრესი ამოცანა იმ რწმენითი მოტივაციების რეპროდუქციაა, რომლებიც სხვადმორწმუნე ადამიანებთან მშვიდობიან თანაცხოვრებას შესაძლებელს გახდის. ეს პრინციპი უნდა გაითვალისწინონ საგანმანათლებლო დირექტივების, სასკოლო სახელმძღვანელოებისა და კონკრეტული სასწავლო პროგრამების შედგენისას, მოზარდთა განათლებისა და პედაგოგთა გადამზადების დროს.


თენგიზ დალალიშვილის თარგმანი

ჟურნალი ,,არჩევანი,,