ქრისტიანული რწმენა და პოლიტიკური კულტურა ევროპაში.

ვოლფგანგ ჰუბერი

თენგიზ დალალიშვილის თარგმანი

2004 წლის 24 მაისი, გერმანიის ევანგელური ეკლესიის სახლი ბრიუსელში

1. ვითარების აქტუალობაევროკავშირის გაფართოვება 2004 წლის 1 მაისს, დებატები კონსტიტუციის თაობაზე და დეკემბრის თვეში მიღებული გადაწყვეტილება თურქეთის ევროკავშირში გაწევრიანებასთან დაკავშირებით მოლაპარაკებების გამართვას თაობაზე _ ეს ის მოვლენებია, რომელთა გამო ევროკავშირი სერიოზული ცვლილებებისა და გამოწვევების წინაშე აღმოჩნდა. საკონსტიტუციო ხელშეკრულების პრეამბულაში ქრისტიანულ მემკვიდრეობაზე ყურადღების გამახვილებამ ცხარე დებატები გამოიწვია. მე დღეს ამ საკითხს უფრო ჩაუვუღრმავდები და ვისაუბრებ იმაზე, თუ როგორაა დაკავშირებული ერთმანეთთან ქრისტიანობა და პოლიტიკური კულტურა ევროპაში... ჯერ გავარკვიოთ ის, თუ რა ტიპის კავშირთან გვაქვს საქმე. ევროკავშირის დაფუძნების დღიდან ევროპული ინტეგრაცია პოლიტიკური, ეკონომიკური და სამართლებრივი თვალსაზრისით მიმდინარეობს, რაც ევროკავშირის მიერ ათი ახალი წევრის მიღებასთან დაკავშირებით გამართული მოლაპარაკებების პროცესში თვალნათლივ გამოიკვეთა: ევროკავშირში ახალი წევრის მიღება იმაზეა დამოკიდებული, თუ რამდენად აკმაყოფილებენ კანდიდატი სახელმწიფოები პოლიტიკურ და ეკონომიკურ კრიტერიუმებს (კოპენჰაგენის კრიტერიუმები), არსებობს თუ არა ამ ქვეყნებში საერთო სამართლებრივი ბაზა (ascuise communaitare). ასე რომ, გეოგრაფიულთან ერთად არსებობს ეკონომიკური, პოლიტიკური და სამართლებრივი კრიტერიუმებიც, რომელიც ევროკავშირში ახალი წევრების მიღების მასშტაბს განსაზღვრავს. როგორც ვიცით, ევროკავშირის ძველ და ახალ წევრ-სახელმწიფოებს ერთმანეთთან პოზიტიური სამართალი აკავშირებს. გავრცელებული აზრის მიხედვით, ევროპის კავშირი არა მხოლოდ ეკონომიკური, პოლიტიკური და სამართლებრივი, არამედ ღირებულებათა ერთობაცაა. ინტეგრაციის პირველი ხელშეკრულების (ნახშირისა და ფოლადის ევრპული გაერთიანების 1951 წლის 18 აპრილის ხელშეკრულება) პრეამბულაში ხელშეკრულების მხარეები (სახელმწიფოები) ადასტურებენ თავიანთ გადაწყვეტილებას, ,,ჩაანაცვლონ საუკუნოვანი მტრობა ფუნდამენტური ინტერესების გაერთიანებით, ეკონომიკური კავშირის შექმნით საფუძველი ჩაუყარონ უფრო ფართო გაერთიანებას ხალხებს შორის, ხალხებსა, რომლებიც დიდი ხნის განმავლობაში სისხლიანი დაპირისპირებების წყალობით ერთმანეთს მტრობდნენ, შექმნან ინსტიტუციონალური საფუძვლები, რათა ამიერიდან შეძლონ, განსაზღვრონ საერთო მომავალი’’. ევროპის კავშირის ხელშეკრულების მე-6 მუხლით მკაფიოდაა აღიარებული ის ფუნდამენტური პოლიტიკური ღირებულებები, რომელიც წევრი სახელწიფოების კონსტიტუციებისათვის საერთო საფუძველს ამზადებს: ,,კავშირი ეფუძნება თავისუფლების, დემოკრატიის, ადამიანის უფლებებისა და ფუნდამენტური თავისუფლებების პატივისცემის, ასევე კანონის უზენაესობის პრინციპებს. ეს პრინციპები საერთოა ყველა წევრი-სახელმწიფოსათვის.’’ გაერთიანების კონსტიტუციის პროექტის მე-2 მუხლიც ღირებულებათა კატალოგს წარმოადგენს. ზემოთ ჩამოთვლილ პირციპებს აქ ,,თანასწორობის’’ პრინციპიც ემატება: ,,ეს ღირებულებები საერთოა წევრი სახელმწიფოებისათვის, რომლებიც გამოირჩევიან პლურალიზმით, ტოლერანტობით, სამართლიანობით, სოლიდარობითა და არადისკრიმინაციით’’. სამომავლოდ ღირებულებათა ეს კატალოგი და ფუნდამენტურ უფლებათა ქარტია ევროპული კონსტიტუციის შექმნის პროცესში მთავარ როლს შეასრულებს. ეს არის მეტად ეფექტური ბაზისი ევროპის პოლიტიკური კულტურისა და საერთოდ ევროპელი ხალხის ჩამოყალიბების საქმეში. ასეთი ბაზისის არსებობის მიუხედავად, შესაძლებელია კი დღეს ევროპელი ხალხის არსებობაზე საუბარი?ევროპის კავშირი პოლიტიკური გაერთიანებაა, თუმცა ნამდვილ ევროპულ ერთიანობაზე საუბარი ჯერჯერობით ნაადრევია. მოქალაქეთა შეხედულებების ფორმირება, როგორც წესი, ძველებურად, ნაციონალურ სივრცეში ხდება. თუმცა, ერთი რამ სრულიად აშკარაა: ევროპის პარლამენტი კანონშემოქმედებისას დემოკრატიული წესებით ხელმძღვანელობს. კონვენტი შეიცავს როგორც წარმომადგენლობითი, ასევე მონაწილეობითი დემოკრატიის ელემენდებს. სამოქალაქო საზოგადოებასთან და ეკლესიებთან დიალოგს კონსტიტუციური სამართალი უმაგებს ზურგს. ევროკავშირის პოლიტიკური კულტურის განვითარების საქმე წინ მიიწევს. მართალია, ევროპულ ინსტიტუტებში დემოკრატიის დეფიციტის არსებობაზე დღესაც ბევრი საუბრობს, მაგრამ, რაც მთავარია, მნიშვნელოვანი მიმართულებები გამოიკვეთილია: ევროპის კავშირი არის პოლიტიკური გაერთიანება, რომელიც ფუნდამენტურ დემოკრატიულ პრინციპებს... პლურალიზმს და ეკლესიისა და სახელმწიფოს ურთიერთდამოუკიდებლობას ეფუძნება. სხვათა შორის, ამ საკითხებზე დღეს აღარც კი ვმსჯელობთ. თუმცა, ისლამური სახელმწიფოებისაგან განსხვავებით ჩვენ ამ პრინციპებს მუდმივად გავიაზრებთ და კომუნისტური და ფაშისტური წარსულიც ყოველთვის შეგვახსენებს თავს. თანამედროვე სურათი ასეთია: ევროკავშირში ყოველგვარი დისკუსია თუ კონსენსუსი საზოგადოებრივი გაერთიენებების მონაწილებითაა შესაძლებელი. რელიგიურ კუთვნილებას ევროკავშირის ორგანოების პოლიტიკური თანამდებობების დაკავებისა თუ სამოქალაქო უფლებების მოპოვებისათვის აუცილებელ წინაპირობად არავინ განიხილავს. კულტურული და რელიგიური მრავალფეროვნება კავშირის თვითმყოფადობის გამოვლინებას წარმოადგენს. ევროპის კავშირი არის ერთობა მრავალფეროვნებაში.

2. ქრისტიანთა წვლილი ევროპაში პლურალიზმისა და სეკულარიზმის დამკვიდრების საქმეში.კულტურული და რელიგიური მრავალფეროვნება, პლურალიზმის პრინციპი, ბუნებრივია, არ წარმოადგენს ევროპული პოლიტიკური კულტურის თანდაყოლილ ელემენტებს. აქ ქრისტიანულ მემკვიდრეობასთან გვაქვს საქმე. დიდია ქრისტიანობის წვლილი ევროპულ პლურალიზმში. ქრისტიანული წვლილი თანამედროვეობასა და მომავალში ჩადებული ერთგვარი გირაოა. დღეს ის ევროპის კავშირის პოლიტიკური კულტურის გარანტი და მამოძრავებელი ძალაა იმის მიუხედავად, აცნობიერებენ ამას პოლიტიკოსები თუ არა, აღიარებენ თუ უარყოფენ მას...გაერთიანებულმა ევროპამ არ შეიძლება მხოლოდ ეკონომიკურ ფუნქციებზე გაამახვილოს ყურადღება. მან საკუთარი პოლიტიკური კულტურის საფუძვლები და წინაპირობებიც უნდა გაიაზროს და განაახლოს იგი. ეკლესიური თვალთახედვით, ევროპის კავშირი უნდა იყოს მკაფიოდ განსაზღვრული საერთო კულტურული სივრცე და არა მხოლოდ კომერციულ შეხედულებათა უბრალო პოლიტიკური ერთობა. ევროპული კულტურული სივრცე მხოლოდ ქრისტიანობას არ უმადლის თავის არსებობას: ათენი, რომი, იერუსალიმი, შეძლება ითქვას, რომ კულტურული პლურალიზმის სამი გამოსახულებაა: აქ საქმე გვაქვს მეცნიერებისა და ხელოვნების, სამართლებრივი სახელმწიფოს, იუდაისტური და ქრისტიანული რელიგიების ერთიანობასთან. მართალია, პირობები, რომელშიც კონტინენტის ზოგიერთი ნაწილის ქრისტიანიზაცია მოხდა, პრობლემატური იყო, მაგრამ ფაქტია, რომ არა უგვიანეს ათასი წლის წინ არ დარჩენილა ევროპაში ქვეყანა, რომელსაც ქრისტიანობა არ მიეღო. ქრისტიანობასთან ზიარებამ კი უმნიშვნელოვანესი წვლილი შეიტანა ევროპული იდენტობის ჩამოყალიბებაში. ევროპის სახე ქრისტიანებმა გამოძერწეს. ევროპის კონტინენტი სავსეა ქრისტიანული ეკლესიებით, ტაძრებით, სკოლებით, ლაზარეთებით, ჯვრის ნიშებითა და ბაზილიკებით. ქრისტიანულია ეპოქის რითმაც: შვიდდღიან კვირას და ლიტურგიულ კალენდარს ხომ მაცხოვრის აღდგომიდან დაედო დასაბამი. ქრისტიანული რწმენა იმთავითვე ევროპულ კულტურებს შეერწყა. მან ფესვები გაიდგა სხვადასხვა _ ლათინური თუ კელტური, გერმანული თუ სლავური წარმომავლობის _ ხალხებში, რომლებიც საერთო ჯამში ევროპას წარმოადგენენ. დასავლეთში წარმოიქმნა დამეზობლებული, მაგრამ ამავე დროს ერთმანეთისაგან გამიჯნული მიკროქრისტიანული სამყაროები (პიტერ ბრაუნი).ქრისტიანული დასავლური სამყარო იერარქიული ეკლესიისა და მის წინააღმდეგ გამოსული ახალი სულიერი მოძრაობების (Muvimenti) მუდმივი დაპირისპირების ფონზე ჩამოყალიბდა. პეტრე ვალდესისა (იტალიის დღევანდელი ევანგელური ვალდეს ეკლესიის მამა-დამფუძნებელი) და იან ჰუსის მოღვაწეობამ რეფორმაციის ეპოქაში (XVI ს.) მსოფლიო ისტორიული მნიშვნელობა შეიძინა. ის, რომ რეფორმაცია განახლების მოძრაობათა მსგავსად ერესად არ გამოცხადდა, იმ პერიოდის პოლიტიკური ვითარების დამსახურება გახლდათ. ზუსტად 475 წლის წინ შპაიერის რაიხსტაგის წევრთა უმრავლესობამ მიიღო გადაწყვეტილება რელიგიურi საკითხებiს Taobaze. ,,პროტესტანტებმა’‘ კი ამ გადაწყვეტილების წინააღმდეგ გაილაშქრეს და, ეკლესიური და სეკულარული ძალაუფლების ურთიერთგამიჯვნის თვალსაზრისით, თანამედროვე კონსტიტუციური სახელმწიფოს შექმნის პროცესში თავიანთი წვლილი შეიტანეს. ისინი სინდისის თავისუფლების აღიარებას მოთხოვდნენ და პოლიტიკურ ავტორიტეტებს რელიგიის საკითხებში თავშეკავებისაკენ მოუწოდებდნენ. მათ მოამზადეს საფუძველი განმანათლებლობისა და რელიგიური პლურალიზმის აღიარებისათვის. ასე რომ, ახალ ეპოქაში გადასვლის დროს, ქრისტიანულ ღირებულებებს ევროპულ ღირებულებათა სისტემაში უკვე დიდი ადგილი ეკავა. როდესაც მსგავს აზრებს საჯაროდ გამოვთქვამთ, კრიტიკულ გაფრთხილებას თავიდან ვერ ავიცილებთ: ქრისტიანული რწმენის შინაარსი გაცილებით მეტია, ვიდრე კულტურული ღირებულება. მისი ფუნდამენტი ღმერთთან ურთიერთობაა და აქედან გამომდინარე შეუფასებელი ჭეშმარიტება. როდესაც ევროპული ღირებულებების ჩამოყალიბებაში ქრისტიანული ტრადიციების დამსახურების თაობაზე აზრის გამოკითხვას დავაპირებთ, არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ დამოკიდებულება რწმენისეულ ჭეშმარიტებასა და ღირებულებებს შორის არ არის ორმხრივი. ეს ნიშნავს შემდეგს: რწმენისეული ჭეშმარიტება წარმოშობს ღირებულებებს, მაგრამ არა პირიქით. ეს რომ ასე იყოს, მაშინ რწმენა სრულიად ზედმეტი აღმოჩნდებოდა. მაგრამ ქრისტიანულ ღირებულებებსაც შეუძლია, საფუძველი გამოაცალოს რწმენას. ქრისტიანული რწმენის მორალური მნიშვნელობა მის ტრანსმორალურ არსზეა დამოკიდებული. რა ღირებულებებზეა აქ საუბარი? რა ღირებულებებს და ნორმებს გულისხმობს, მაგალითად, გერმანიის ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლო, როდესაც აცხადებს, რომ ქრისტიანული რწმენა და ქრისტიანული ეკლესიები უწინდებურად მნიშვნელოვანია პოლიტიკური თანაცხოვრებისათვის და ეს უნდა ვაღიაროთო? ამ ღირებულებათა სისტემის გვირგვინი ადამიანის ღირსებaა. ადამიანის ღირსებას კი მისი ღვთაებრივი წარმომავლობა განაპირობებს. ეს ეხება ყველას. სწორედ აქედან მოდის ფუნდამენტური თანასწორობის პრინციპი, რომელიც ადამიანთა სამართლებრივი მდგომარეობის უმთავრესი ელემენტია. აქედანვე მოდის ის ნორმა, რომ დაუშველია ადამიანს აუკრძალო, ჰქონდეს უფლებები. ეს შეხედულებები ასაზრდოებენ ადამიანის უფლებებს, რომლებიც თავისუფლებისა და თანასწორობის პრინციპებზეა გაერთიანებული. მართალია, ისტორიულად ადამიანის უფლებები ეკლესიის წინააღმდეგ იყო მიმართული და მისი ჩამოყალიბება და განხორციელება ეკლესიის გარეშე მოხდა, მაგრამ, მიუხედავად ამისა, არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ ადამიანის უფლებებს იმპულსი ქრისტიანულმა მსოფლმხედველობამ მისცა. ანალოგიური შეიძლება ითქვას ტოლერანტობის პრინციპზეც. ქრისტიანული თვალსაზრისით, ტოლერანტობა სათავეს იღებს წარმოდგენიდან ,,ღმერთის ტოლერანტობის’’ შესახებ. აქ შემდეგი რამ იგულისხმება: მიუხედავად იმისა, რომ ადამიანები ცილდებიან უფალს თავიანთი უღმერთობისა და ურწმუნოების გამო, უფალი ნებისმიერ შემთხვევაში ,,იწყნარებს’’ მათ და არ ტოვებს ურწმუნოებაში მარტო. ვინაიდან ეს ყველა ადამიანს ეხება და გამონაკლისიც არ არსებობს, უნდა დავასკვნათ, რომ ქრისტიანული რწმენა ნამდვილ ტოლერანტობას იცნობს: ყოველი ადამიანი, მიუხედავად მათი სუბიექტური წინაპირობებისა, ღვთაებრივი სიყვარულის გარემოში ცხოვრობს. მაგრამ თუ ქრისტიანობაში ასეთი ტოლერანტობა არსებობს, მაშინ მას ისტორიულად არ უნდა დაეშვა არატოლერანტობა, რომელიც _ როგორც შიდაქრისტიანული კონფლიქტების ისტორიიდან ვიცით _ თავად ეკლესიების სახელით იქნა დამკვიდრებული. მხოლოდ ცალკეულმა პიროვნებებმა და ქრისტიანულმა უმცირესობებმა მოახერხეს ეს. ლუთერის თეზამ, ღვთის სიტყვისაგან განუყრელი სინდისის თავისუფლების შესახებ, უდიდესი გავლენა მოახდინა ახალი ეპოქის პოლიტიკური კულტურის განვითარებაზე.სხვათა შორის ლუთერის აზრი, განსაკუთრებით, ებრაელების, პაპისტებისა თუ გლეხების შესახებ, არ იყო ტოლერანტობით გამსჭვალული. რეფორმაციამაც, საერთო ჯამში, აშკარა არატოლერანტულ ქმედებებს მისცა ბიძგი: კოცონზე დაწვეს უამრავი დისიდენდი. მაგრამ რეფორმაციის ფილოსოფია ხომ საკუთარ თავში მოიცავს არა მხოლოდ შესაძლებლობას, არამედ მოვალეობას ტოლერანტობისა, რაც უკვე ლუთერმა გადმოსცა იმ ფორმით, რომელშიც სინდისის გამოხატვა და სინდისის თავისუფლება ერთმანეთთან იყო გაიგივებული. მოქმედების ეს ფორმა გამორიცხავს სინდისზე ძალადობის ნებისმიერ შემთხვევას. ლუთერის აზრით, ეკლესიამ სახარებისეული ჭეშმარიტების დასაცავად ,,არა ძალადობას, არამედ მხოლოდ და მხოლოდ სიტყვას’’ უნდა მიმართოს. საინტერესოა ასევე ლუთერის მოსაზრებები სახელმწიფოს შესახებ. ლუთერის აზრით, სახელმწიფოს ლეგიტიმური ძალაუფლება ადამიანის სინდისის გამოხატვის საქმეში მკაცრადაა შეზღუდული. თუ სახელმწიფო შეეცდება, იძალადოს ადამიანების სინდისზე, მაშინ აღარ იარსებებს საფუძველი მისდამი მორჩილების აუცილებლობისა. ,,აქა ვდგავარ და სხვაგვარად არ ძალმიძს’’ _ ეს სიტყვები ლუთერმა 1521 წელს ვორმსის რაიხსტაგში წარმოთქვა. ლუთერი არ გამოსულა კანონის წინააღმდეგ. მისი ეს სიტყვები სინდისის თავისუფლებისა და ტოლერანტობის კულტურის ამოსავალ წერტილად იქცა. თუ დავაკვირდებით ლუთერის შემდეგ ტოლერანტული აზრების განვითარებას, შეგვიძლია ერთმანეთისაგან გავმიჯნოთ ტოლერანტობის სამი სისტემატიური დონე: პერსონალური, საზოგადოებრივი და პოლიტიკური. პერსონალური ტოლერანტობა არა ინდიფერენტული, არამედ გააზრებული ტოლერანტობაა. მის გარეშე სინდისის თავისუფლებიდან ამოზრდილი ტოლერანტობა ვერ იარსებებდა. აქ სწორედ რწმენის გამოხატვის თავისუფლებაზეა საუბარი. საზოგადოებრივი ტოლერანტობა ადამიანთა შორის ერთმანეთის რწმენისა და ცხოვრების ფორმების პატივისცემას ნიშნავს. პოლიტიკური ტოლერანტობა კი საზოგადოებრივი ტოლერანტობის არსებობის გარანტიაა. პოლიტიკურმა ტოლერანტობამ უნდა შექმნას ისეთი საზოგადოებრივი სივრცე, სადაც რწმენათა გამოხატვისა და ურთიერთგამიჯვნის შესაძლებლობა იარსებებს, რისი წინაპირობაც რელიგიის თავისუფლების უზრუნველყოფა გახლავთ. რელიგიის თავისუფლებაში იგულისხმება არა მხოლოდ _ ნეგატიური თავისუფლება რელიგიისაგან, არამედ – პოზიტიური _ თავისუფლება რელიგიისათვის. ტოლერანტობის ეს კონცეფცია სახელმწიფოსა და ეკლესიას ერთმანეთთან აახლოვებს. ზოგადად რომ ვთქვათ, ეს კონცეფცია წარმოადგენს უფრო მეტს, ვიდრე სახელმწიფოსა და ეკლესიის დამოუკიდებლობა და რელიგიურ საკითხებში სახელმწიფოს ჩაურევლობაა. იგი სახელმწიფოს მიერ ყველა რწმენის და მათი საზოგადოებრივი მნიშვნელობის აღიარებას გულისხმობს. და მაინც, ნებისმიერ შემთხვევაში, სახელმწიფოს მიერ რომელიმე რწმენასთან იდენტიფიცირება დაუშვებელია. სახელმწიფო მოღვაწეებსა და მოხელეებს მკაცრად მოეთხოვებათ, თავი შეიკავონ საკუთარი რწმენით გაპირობებული ქცევებისაგან. პოზიტიური რელიგიური თავისუფლებისა და თვითშეზღუდვის პრინციპის ურთიერთდამოკიდებულის თვალსაზრისით, დღეს ბევრ ევროპულ ქვეყანაში არსებობს პრობლემები. მაგალითისათვის შეიძლება მოვიყვანოთ მუსლიმი (ქალი) მასწავლებლების მიერ თავსაბურველის ტარების თაობაზე ატეხილი დავა. სამომავლოდ ტოლერანტობა, ალბათ, საკმაოდ სპეციფიურ ფომას მიიღებს. სინდისის ცნებაში თავისუფლებისა და პასუხისმგებლობის გაერთიანებამ, რაც რეფორმაციის დამსახურება გახლავთ, პრაქტიკულად გვაჩვენა, რომ კერძო პასუხისმგებლობა, საერთო ჯამში, სოლიდარობასთან და სამართლიანობასთანაა დაკავშირებული. ასეთი ტიპის სოლიდარობამ შექმნა ქორწინების და ოჯახის ის ფორმა, რომელიც ევროპაში არსებობს და შექმნა ზუსტად ისე, როგორც, მაგალითად, ,,სოციალური საბაზრო ეკონომიკის’’ კონცეპტი, რომლიც ჩამოყალიბებაშიც უდიდესი წვლილი ქრისტიანმა მოაზროვნეებმა შეიტანეს. ეკლესიებს მიაჩნდათ, რომ მათი უმთავრესი ამოცანა სოციალური სახელმწიფოს და საზოგადოების შექმნა და შენარჩუნება იყო. ქრისტიანულ სოციალურ ეთოსში, გარდა სოციალური სამართლიანობისა, განსაკუთრებული ადგილი დაიკავა ასევე მშვიდობასა და ეკოლოგიაზე ზრუნვამ. თავისუფლებისა და პასუხისმგებლობის გაერთიანება დემოკრატიის არსებითი იდეაც გახლავთ. აღმოსავლეთ ევროპაში კომუნისტური დიქტატურებისა და კოლექტიური ტიპის ადამიანის აღსასრულის შემდეგ უნდა გაირკვეს, რა თავისუფლებანი და პასუხისმგებლობანი ეკისრება ახალი ტიპის ადამიანს? კოლექტივიზმის მარცხი სულაც არ ნიშნავს იმას, რომ ასპარეზი აუცილებლად იზოლირებულ ინდივიდუალიზმს უნდა დავუთმოთ. თვისუფლების იმ გაგებას, რომლის მიხედვითაც თავისუფლების არსი მის თვითნებულ გამოყენებაში მდგომარეობს, არც თავისუფლების ქრისტიანულ ცნებასთან და არც ევროპულ ტრადიციასთან არაფერი აქვს საერთო. თითოეული პიროვნების თავისუფლება ხომ სწორედ სხვაგვარად მოაზროვნე და მორწმუნე ადამიანებთან თანაარსებობაზეა ორიენტირებული. აქედან გამომდინარე, წარმოდგენა თავისუფალი, დამოუკიდებელი პიროვნების ავტონომიის თაობაზე კი არ სპობს პიროვნების პასუხისმგებლობას საზოგადოების წინაშე, არამედ ბიძგს აძლევს მას. ამ თვალსაზრისით, თავისუფლება წყაროა პასუხისმგებლობისა. სამყაროში, სადაც მთავარი კანონი, ძალაუფლება და გამორჩენაა, ქრისტიანულ რწმენას მოყვასის სიყვარულის მოტივი შემოაქვს. სწორედ მოყვასის სიყვარულში აისახება ათი მცნების ქრისტიანული ეთოსი. უმთავრეს იმპულსს ამ შემთხვევაში წარმოადგენს მოწოდება, სამყაროს სხვაგვარად მოაზროვნე და მორწმუნე, დაჩაგრული და სუსტი ადამინების პერსპექტივიდან შევხედოთ. არსებობს ოქროს წესი: ,,...ყველაფერში, როგორც გინდათ, რომ მოგექცნენ ადამიანები, თქვენც ისევე მოექეცით მათ’’ (მათე 7, 12). ეს ყველაზე ეფექტური მორალური პრინციპია და მას მხოლოდ ქრისტიანულ ტრადიციაში როდი აქვს ფესვები გადგმული. დახმარების კულტურა, რომელსიც, პირველ ყოვლისა, ქრისტიანულ ეკლესიებთან არსებული მოწყალების სახლების მოღვაწეობის შედეგია, საზოგადოებაში ჰუმანურობის უნიკალურ ფუნდამენტს ქმნის. როდესაც ქრისტიანული სოციალური ეთოსის პოზიტიურ, შემოქმედებით ელემენტებზე ვსაუბრობთ, არ უნდა დაგვავიწყდეს ის, რომ ქრისტიანობამ ევროპას ომები და დაპირისპირებებიც მრავლად დაატეხა თავს. კონფესიურმა ომებმა პოსტრეფორმატორულ ეპოქაში ცხადყვეს, რომ ევროპა მშვიდობის ახლებურ კონსტრუქციას საჭიროებდა. ეს კონსტრუქცია არ უნდა ყოფილიყო რელიგიაზე დაფუძნებული. არ უნდა დამუქრებოდა მშვიდობას საფრთხე იმ შემთხვევაშიც, თუ ვინმე ღმერთის არსებობას უარყოფდა.ყოველთვის უნდა გვახსოვდეს, რომ ხალხებს შორის მშვიდობის დამყარების წინაპირობა არის მშვიდობა კონფესიებსა და რელიგიებს შორის: არ იქნება მსოფლიოში მშვიდობა რელიგიებს შორის მშვიდობის გარეშე’’ (ჰანს კიუნგი). ასეთ შემთხვევაში საჭიროა მშვიდობის დამყარება კონფესიებსა და რელიგიებს შორის. სამართალზე დაფუძნებული მშვიდობა ეკლესიების ინტერესებს არ უნდა ეწინააღმდეგებოდეს. ყველა უნდა აღუდგეს წინ მშვიდობის დარღვევას იმ შემთხვევაშიც, როცა ეს რელიგიური მოტივით ხდება. ჩრდილოეთ ირლანდია და ბალკანეთი, ამ თვალსაზრისით, აქტუალურ მაგალითებს წარმოადგენენ. ანალოგიური უნდა ითქვას, პირველ ყოვლისა, 2001 წლის 11 სექტემბრის ტერორისტული აქტისა და მისი შედეგების თაობაზე. ევროპული გამოცდილება გვკარნახობს, რომ რელიგიის მნიშვნელობა საზოგადოებისათვის განსხვავებულია, ვიდრე სამართლებრივი წესრიგისათვის. ეს შეხედულება მომავალში ქრისტიანობასა და ისლამს შორის დიალოგის ამოსავალ წერტილად უნდა იქცეს. როდესაც ჩვენ ვამბობთ, რომ ქრისტიანობამ ევროპა გამოძერწა, ბუნებრივია, ევროპაში პლურალიზმსაც ვგულისხმობთ. ტოლერანტობის გამოვლინება სხვადმორწმუნეთა მიმართ (ეს, პირველ ყოვლისა, პროტესტანტულ სახელმწიფოებს ეხება) პლურალიზმისაკენ გადადგმული ყველაზე მნიშვნელოვანი ნაბიჯი გახლდათ. ტოლერანტობამ სამოქალაქო უფლებების რელიგიური კუთვნილებისაგან გამიჯვნის საქმეში უდიდესი წვლილი შეიტანა. ეს ბარიერი, როგორც ფრანგი ისტორიკოსი რენე რემონდი თავის ნაშრომში, ,,რელიგია და საზოგადოება ევროპაში’’, წერს, საფრანგეთის რევოლუციის ეპოქაში დაინგრა. ,,დაუშვებელია იდევნებოდეს ვინმე საკუთარი, მათ შორის რელიგიური, შეხედულებების გამო’’ _ ნათქვამია 1789 წლის ,,ადამიანისა და მოქალაქეთა უფლებების დეკლარაციაში’’. მაგრამ ის აზრი, რომ რელიგიური განსხვავებები არ უნდა განსაზღვრავდეს სამოქალაქო მონაწილეობის უფლებას, შორეული პერსპექტივა გახლდათ. მათი ურთიერთგამიჯვნა ევროპაში ეტაპობრივად მოხდა. რაც შეეხება საფრანგეთში ვიშის რეჟიმის დროს და ნაცისტურ გერმანიაში ებრაელებისათვის მოქალაქეობის ჩამორთმევას, ეს იყო ტრაგიკული გადახვევა დასახული კურსისაგან. სინდისის თავისუფლება და სამოქალაქო თანასწორობა ევროპულ ფუნდამენტურ პრინციპენს წარმოდგენენ. პირველი რეფორმაციის, ხოლო მეორე საფრანგეთის რევოლუციის პირმშო გახლავთ. ჩემი აზრით, ევროპაში არ არსებობს მიდგომა ამ პრინციპების ირგვლივ ღირებულებათა კონსენსუსის თაობაზე. რელიგიური კუთვნილებისაგან სამოქალაქო სამართლის გამიჯვნის პრინციპი ეკლესიებს თვითონ არ განუხორციელებიათ. ამ ეპოქალურმა ცვლილებამ სეკულარიზაციის პროცესში ჰპოვა ასახვა. ეს პროცესი ორი საუკუნის _ XIX-XX სს. _ განმავლობაში გრძელდებოდა. XX საუკუნეში ევროპა მოიცვა იდეოლოგიებმა, რომელიც რწმენას მტრობდა. ეკლესიისაგან განდგომა დექრისტიანიზაციის თანამდევ პროცესად იქნა მიჩნეული, რაც უსაფუძვლო აზრი ნამდვილად არ გახლდათ. ამ ტენდეციამ, როგორც ჯ. ვაილერი თავის ნაშრომში აცხადებს, ,,ქრისტიანულ ევროპაზე’’ საუბრებს საფუძველი გამოაცალა.სეკულარიზმს რელიგიურმა პლურალიზმმაც აუწყო ფეხი. XXს-ის მეორე ნახევარში ევროპაში მიგრაციულმა პროცესებმა არაქრისტიანული რელიგიების, პირველ ყოვლისა ისლამის, დამკვიდრებასა და გაძლიერებას შეუწყო ხელი. ის, რომ რელიგიის თავისუფლება სხვადმორწმუნეთა თავისუფლებასაც გულისხმობს, საყოველთაოდ იქნა აღიარებული. ეროპაში არსებობს უამრავი ნიშანი იმისა, რომ XXI საუკუნე რელიგიის დაბრუნების საუკუნე იქნება. თუმცა ევროპაში არსებულ რელიგიათაგან, ყველა როდი იქნება მნიშვნელოვანი; განა, ევროპაში არსებული ყველა რელიგიური ფორმა განმანათლებლობისეული სეკულარიზმითაა ნაწრთობი?! მთვარი ამოცანა ასეთი იქნება: შენარჩუნებული და დაცული უნდა იქნას ევროპული პოლიტიკური კულტურის უმნიშვნელოვანესი ელემენტები; გაფრთხილებას საჭიროებს (ქრისტიანული) წყაროები, სადანაც ეს კულტურა იკვებება. ეპოქალური მნიშვნელობისაა თანასწორი სამოქალაქო უფლებების დამკვიდრება. სამოქალაქო უფლებებით სარგებლობს ყველა, მიუხედავად რელიგიური კუთვნილებისა. სახელმწიფოს, რომელიც ამ პრინციპს უარყოფს, სცოდავს ევროპული ღირებულებეის წინაშე. ევროპა, როგორც ღირებულებათა ერთობა, კონსტიტუციური სახელმწიფოს იდეას ეფუძნება. კონსტიტუციური სახელმწიფოს იდეა კი რელიგიური კუთვნილების მიუხედავად ადამიანთა ღირსების პატივისცემასა და კანონის წინაშე თანასწორობის აღიარებას გულისხმობს. ყველა ამ პრინციპს იმპულსი ქრისტიანობამ მისცა. ამასთან ერთად აუცილებლად უნდა აღვნიშნოთ ის, რომ ამ პრინციპებს მხოლოდ და მხოლოდ სეკულარულ კონსტიტუციურ სახელმწიფოში იცავენ.
3. ქრისტიანობა კვლავ განმსაზღვრელი ძალაა როდესაც ევროპის პოლიტიკურ კულტურაში ქრისტიანობის განმსაზღვრელ პოზიციაზე ვსაუბრობთ, ბუნებრივია, იმ ღირებულებებსა და ნორმებს ვგულისხმობთ, რომელიც ქრისტიანული რწმენის პრინციპებიდან ამოიზარდა და დემოკრატიული სახელმწიფოსა და საზოგადოების საერთო სიკეთედაა მიჩნეული. მომავალშიც ასე უნდა იყოს. როგორც უკვე ვთქვით, ეს სიკეთე ადამიანის ღირსებაა. სახელმწიფომ ძალაუფლების აღსრულებისას არ უნდა გადააბიჯოს მას. აქ საუბარია ადამიანის ელემტარულ უფლებებზე, რომელიც განიხილება არა როგორც განსაკუთრებული ევროპული სიკეთე, არამედ, ადამიანის უფლებების საყოველთაო დეკლარაციაზე დაყრდნობით თუ ვიმსჯელებთ, როგორც უმთავრესი ელემენტი სამართლის უნივერსალური ეთოსისა. ჩვენ ურთიერთპატივისცემის კულტურაზე ვსაუბრობთ, კულტურაზე, რომელიც გვკარნახობს, რომ რწმენათა შორის არსებული განსხვავებები არა ძალადობისა და ჩაგვრის, არამედ მხოლოდ და მხოლოდ ტოლერანტობისა და პატივისცემის ატმოსფეროში შეიძლება იქნას დაცული. აქ ვგულისხმობთ იმ ტიპის ეკონომიკური ქცვების ჩარჩოპირობებზსაც, რომელიც სოციალური საბაზრო ეკონომიკის არსებით იდეებს შეესატყვისება. ეს არის ატმოსფერო სამოქალაქო აქტივობისა, რაც დემოკრატიის განვითარებასა და მშენებლობაში მონაწილეობასაც გულისხმობს. დემოკრატიის განვითარებასა და მშენებლობის საქმეში ქრისტიანთა აქტიური თანამშრომლობა დემოკრატიული სახელმწიფოსადმი ქრისტიანების პოზიტიურ დამოკიდებულებას, რაც თეოლოგიურად და ეთიკურადაა დასაბუთებული, სრულიად შეესაბამება. ქრისტიანებმა და ქრისტიანულმა ეკლესიeბმა უდიდესი წვლილი შეიტანეს და დღესაც შეაქვთ დემოკრატიულ სახელმწიფოში ქალებისა და მამაკაცების ნაყოფიერი თანაცხოვრებისა და თანამშრომლობის საქმეში. სახარების სულით გამსჭვალული ქრისტიანული ცხოვრების წესმა და მასზე დაფუძნებულმა რელიგიურმა გაერთიანებებმა გერმანიაში დიქტატურის ორივე შემთხვევისას ტოტალიტარული თვითნებობისადმი მონობისაგან უამრავი ადამიანი იხსნა. დემოკრატიისათვის უცხო და ტოტალიტარიზმისათვის დამახასიათებელი ბოროტებისაგან ხსნა დღესაც ქრისტიანთა უმთავრესი მოწოდებაა. მსგავსი გამოცდილება დაედო საფუძვლად 1949 წელს გერმანიის კონსტიტუცის პრეამბულაში მნიშვნელოვანი თავის _ ,,პასუხისმგებლობა ღვთისა და ადამიანების წინაშე” _ შეტანას. პრეამბულაში კარგად ჩანს კონსტიტუციის შემქმნელთა კონკრეტული ისტორიული პასუხისმგებლობის ჰორიზონტი. პრეამბულაში ნათქვამია, რომ არ არის სავალდებული, კონკრეტულ ეკლესიურ მოძღვრებასა თუ რელიგიაში არსებული გაგება ღმერთისა ყველა მოქალაქემ გაიზიაროს. როდესაც ვსაუბრობთ ,,ქრისტიანობის განმსაზღვრელ ძალაზე’’, არ ნიშნავს იმას, რომ ეკლესიებს პოლიტიკურ კულტურასა თუ საერთოდ სახელმწიფოსთან მიმართებაში ფუნდამენტური ღირებულებების წარმოდგენის მონოპოლიას ვანიჭებთ. აქ საერთო კეთილდღეობის უზრუნველყოფის საქმეში ეკლესიათა მოვალეობებზე ვსაუბრობთ. ამავე დროს არ უნდა დაგვავიწყდეს სახელმწიფოს პოზიცია: სახელმწიფო იძულებულია, ყურადღება გაამახვილოს იმ წინაპირობებზე, რომელზედაც ისაა ორიენტირებული და რომლის რეპროდუქციაც მას არ შეუძლია. სახელმწიფო ვალდებულია, იყოს ნეიტრალური რელიგიისა და მსოფლმხედველობის საკითხებში. თუმცა ეს იმას არ ნიშნავს, რომ სახელმწიფოსთვის სულერთია, როგორ იქნება სახელმწიფოსა და რელიგიის ურთიერთობები რელიგიის მხრიდან განსაზღვრული. დემოკრატიული სამართლებრივი სახელმწიფოსათვის ,,ქრისტიანობის მაცოცხლებელი ძალა’’ იმიტომაა მნიშვნელოვანი, რომ ქრისტიანობა, როგორც რელიგია, რელიგიისა და სახელმწიფოს ურთიერთგამიჯვნის პრინციპს აღიარებს. ქრისტიანობა სახელმწიფოს სეკულარობაში განსაზღვრულ შინაარსობრივ დამოკიდებულებას გულისხმობს. ქრისტიანობა დადებითად უყურებს სახელმწიფოს სეკულარულობას. ევანგელური თვალსაზრისით, სახელმწიფო არც ,,ზეციური სამყაროა’’ და არც ეკლესიის გაგრძელება; სახელმწიფოს არ ქმნიან რელიგიური ავტორიტეტები. მსოფლმხედველობითი ნეიტრალობა რელიგიის, საზოგადოებაში არსებული კულტურული ღირებულებებისა და რწმენების პატივისცემას გულისხმობს. ამგვარად გაგებული სეკულარობა სახელმწიფოსი მკაცრად მიუთითებს იმაზე, რომ რელიგიებთან ურთიერთობაში სახელმწიფომ აუცილებლად უნდა შეამოწმოს, თუ რა დამოკიდებულება აქვს თითოეულ რელიგიას სეკულარიზმისადმი.ქრისტიანობას სწორად ესმის ის, თუ რას ნიშნავს სახელმწიფოს სეკულარობა...მოქალაქეებს, რომლებიც საჯარო სამსახურში არიან, სამსახურეობრივი მოვალეობის შესრულებისას პირადი რწმენისა და სამსახურეობრივი პოზიციის ერთმანეთისაგან გამიჯვნა მოეთხოვებათ. ეს გამიჯვნა არ არის ,,ნეიტრალური’’. ეს არის ,,რელიგიისა’’ და ,,სახელმწიფოს’’ ურთიერთდამკიდებულების თაობაზე არსებული განსაზღვრული შეხედულების პრაქტიკული გამოვლინება. აქედან გამომდინარე, რთულია ამ შეხედულებით გაპირობებული ქცევა ,,რელიგიისა’’ და ,,სახელმწიფოს’’ ურთიერთგამიჯვნის თაობაზე არსებული ზოგადი კანონმდებლობით დაასაბუთო. თუმცა, სახელმწიფომ თავის მოქალაქეებს უნდა მოსთხოვოს, რომ მათ საჯარო სამსახურში ყოფნისას სამართლებრივი წესრიგის სეკულარულ ხასიათს პატივი მიაგონ. ახლა ასეთ შეკითხვას დავსვამთ: რა მნიშვნელობა აქვს ყოველივე ზემოთქმულს ევროპული კონსტიტუციისათვის? რა კავშირშია ყოველივე ეს ევროპაში ქრისტიანობისა და პოლიტიკური კულტურის ურთიერთდამოკიდებულებასთან?4. საკონსტიტუციო ხელშეკრულების პრეამბულისათვისკონსტიტუციასთან დაკავშირებით გამართული შეხვედრები, ეკლესიებთან და რელიგიურ თემებთან ევროპის კავშირის ურთიერთობების განსაზღვრის თვალსაზრისით, ნაყოფიერი გამოდგა. განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს 51-ე მუხლის 1-ელ აბზაცს, რომლის მიხედვითაც, ევროპაში არსებული სახელმწიფო ეკლესიის სამართლებრივი სისტემის მრავალფეროვნებაა აღიარებული. ეს მრავალფეროვნება სხვადასხვა სოციალურ, კულტურულ და რელიგიურ ურთიერთობებს ეფუძნება. ეს ურთიერთობები ქმიან პოლიტიკურ კულტურას და წარმოადგენენ უმთავრეს ელემენტს იმ მოვლენისა, რასაც ეროვნული იდენტობა შეიძლება ვუწოდოთ. 51-ე მუხლის მე-3 აბზაცში ეკლესია აღიარებულია, როგორც ინსტიტუტი; აღიარებულია ასევე მისი საზოგადოებრივი მნიშვნელობა დემოკრატიულ სისტემაში. მე-3 მუხლში ნათქვამია, რომ ევროპული ინსტიტუტები ეკლესიებთან და რელიგიურ გაერთიანებებთან მუდმივ, გამჭვირვალე და ღია დიალოგს აწარმოებენ. ქრისტიანულ ეკლესიებს უმნიშვნელოვანესი წვლილი შეაქვთ საზოგადოებრივ კონსენსუსში. კონვენტმა პრეამბულაში რელიგიურ ტრადიციებზე გააკეთა მინიშნება, რაც უდაოდ მისასალმებელია, მაგრამ ეს მინიშნება არ არის ზუსტი. აბსტრაქტული საუბარი რელიგიური ტრადიციების თაობაზე ევროპის ქრისტიანულ წარმომავლობას აყენებს ეჭვქვეშ. გვრჩება შთაბეჭდილება, რომ ევროპის კულტურული მეხსირება მხოლოდ და მხოლოდ განმანათლებლობaსა და მის ბერძნულ წინარეისტორიაზე კონცენტრირდება. პრეამბულის ეს ნაწილი აუცილებლად უნდა დაკონკრეტდეს. იქ საუბარი უნდა ყოფილიყო არა ,,inovatio Dei’’-ზე, არამედ იმ პასუხისმგებლობაზე, რამაც ევროპა შექმნა და ფორმა მისცა მას. ის, რომ ადამიანები თავიანთი საქციელის გამო პასუხს უფლის წინაშე აგებენ, ზღუდავს მათ ძალაუფლების აღსრულებისას. ეს აუცილებლად უნდა იქნას გათვალისწინებული. ამავე დროს პატივი უნდა ვცეთ იმ ადამიანების სინდიდსის თავისუფლებასაც, რომლებიც უფალთან ასეთ კავშირებს არ აღიარებენ. შეიძლებოდა ყოველივე ეს ,,უფლისა და ადამიანის წინაშე პასუხისმგებლობასა‘’ და ,,სინდისის თავისუფლებისადმი პატივისცემაში’’ ყოფილიყო გადმოცემული. საფრანგეთი საკონსტიტუციო ხელშეკრულების პრეამბულაში ლაიციზმის აღიარების მოთხოვნით გამოდის. ვფიქრობ, უნდა მოხდეს თითოეული წარმოდგენილი წინადადების დადებითი და უარყოფითი მხარეების დეტალური განხილვა. არ აქვს აზრი დავუპირისპირდეთ იმ განმარტებებს, რომელიც პრეამბულაში ლაიციზმის პრინციპის დამკვიდრების მოთხოვნას ეხება, ვინაიდან ეს პრინციპი სახელმწიფოსა და ეკლესიის ურთიერთობების ინსტიტუციონალურ ფორმას ეხება. მაგრამ პრეამბულის სულიერ საფუძვლებზე, მაშასადამე, ევროპის სულზე ვსაუბრობთ. ეს საკითხები სხვადასხვა სიბრტყეს განეკუთვნებიან. ერთი შეტანილია პრეამბულაში, მეორე კი არა. ვფიქრობ, პრეამბულაში ქრისტიანობაზე აპელირების ორივე ფორმა :არ წარმოადგენს ეკლესიათა განსაკუთრებულ პრეტენზიებს ძალაუფლებაზე. პირიქით: მასში უფრო სახელმწიფოებრივი და სულიერი საფუძვლების ურთიერთგამოჯვნის აუცილებლობა უნდა დავინახოთ, გამორიცხავს სახელმწიფოებრივი ძალაუფლების რელიგიურ ინტერპრეტაციებს და მკვეთრად დაადგენს ადამიანური ძალაუფლების ზღვარს, დაიცავს არა სინდისის მფარველობას, არამედ სინდისის თავისუფლებას,მოითხოვს არა რელიგიურ ექსკლუზიურობას, არამედ კულტურულ და რელიგიურ მრავალფეროვნებას.საკითხი, რომელიც ევროპის კავშირის მომავალს ეხება, შემდეგნაირად დაისმის: იარსებებს საყოველთაო თანხმობა ქრისტიანობაზე ორიენტაციის აღებასთან დაკავშირებით მაშინ, როდესაც ევროპის კავშირში ისლამური რელიგიაც არსებობს? დღესდღეობით ევროკავშირის ქვეყნებში 15 მილიონამდე მუსულმანი ცხოვრობს. შეძლებენ ისინი იმ კონსტიტუციასთან იდენტიფიკაციას, რომელიც ქრისტიანულ მემკვიდრეობას ეფუძნება? ყველაზე მთავარი ამოცანა, რომელიც დღეს ჩვენს წინაშე დგას, მუსულმანთა ინტეგრაციაა. ჩვენ მათგან ქრისტიანთა ღმერთის აღიარებას არ უნდა ველოდოთ. თუმცა ერთი რამ ცხადზე ცხადია: მათ პატივი უნდა სცენ ევროპის ქრისტიანულ ფუნდამენტს. ტრაგიკული შეფერილობის საუბრებმა ,,ქრისტიანული რწმენის” თაობაზე ცრუ შეხედულებები არ უნდა შეგვიქმნას ინტეგრაციის მხარეთა შესახებ. ინტეგრაცია ორივე მხარის მოლოდინებს ეფუძნება. ჩვენ ევროპაში მუსულმანებისაგან გვჭირდება მკაფიო აღიარება იმისა, რომ სახელმწიფო და რელიგია ერთმანეთისაგანაა გამიჯნული.
ჟურნალი ,,არჩევანი’’
http://religion.ge/news_one.php?cat=2&lan=1&news=1040